CITRUSBOMEN / CITRUSBOMEN VERZORGEN / LICHT EN CITRUSBOMEN: INTENSITEIT, GOLFLENGTE, DUUR EN LED KWEEKLAMPEN

De citrusvruchten die je in de supermarkt koopt, komen uit zonnige gebieden, zoals Spanje of Florida. In Nederland en België zijn er geen kwekerijen waar citrusbomen gehouden worden voor de verkoop van citrusvruchten. Dit komt niet alleen omdat het hier vaak te koud is voor een citrusboom, maar ook omdat het veel te donker is. In Nederland zijn er in een jaar gemiddeld 1.600 zonuren, terwijl er in Valencia bijvoorbeeld gemiddeld 2.660 zonuren per jaar zijn. Dat is dus een heel verschil!

Citrusbomen maken net als ander planten energie aan door een proces dat fotosynthese heet. Tijdens de fotosynthese zet de citrusboom water, uit de grond, en koolstofdioxide, uit de lucht, met energie uit lichtdeeltjes om in glucose en zuurstof. Dit proces vindt plaats in de bladeren van de citrusboom.

De glucose die de citrusboom aanmaakt tijdens de fotosynthese is de enige bron van energie die de plant heeft. Planten, inclusief citrusbomen, nemen geen energierijke stoffen op uit de lucht of de bodem. Wanneer de citrusboom onvoldoende water, koolstofdioxide of licht krijgt, dan is het dus alsof de citrusboom op dieet is. De energievoorraden die in de stam en de wortels zijn opgeslagen nemen snel af, en na een tijdje kan de citrusboom dood gaan doordat de plant eigenlijk verhongerd is. Wanneer je lang plezier wilt hebben van je citrusboom, is het dus belangrijk om te weten hoeveel licht een citrusboom per dag nodig heeft om voldoende energie aan te maken om te overleven.

Citrusbomen hebben veel licht nodig om te groeien, om zichzelf te beschermen tegen plagen en ziektes en om bloemen en vruchten aan te maken. Dit komt omdat citrusbomen al velen jaren gekweekt worden om in open velden, in zonnige gebieden, te groeien. De hoeveelheid licht die een plant nodig heeft, wordt aangegeven in de meeteenheid µmol s/m². Waarschijnlijk ben je deze meeteenheid nog niet eerder tegen gekomen. Het staat voor het aantal lichtdeeltjes, gemeten in micromol ofwel µmol, die in één seconden op een vierkante meter vallen. Meer daarover kun je lezen in het stuk over het meten van licht. 

Om in leven te blijven heeft de citrusboom gemiddeld 460 µmol s/m² voor minimaal zes uur per dag nodig. Op dit moment kan de citrusboom net voldoende energie aan maken om de cellen in de bladeren, takken, stam en wortels van voldoende energie te voorzien zodat ze hun basis functies kunnen uitvoeren. De citrusboom maakt dan te weinig energie aan om een energievoorraad aan te leggen of om een goede oogst te geven.

Om ervoor te zorgen dat de citrusboom voldoende energie kan aanmaken om zichzelf te beschermen tegen ziektes en plagen, om groter te groeien en om bloemen en vruchten te produceren, dan heeft de citrusboom veel licht nodig. De hele kroon van de citrusboom moet dan 12 tot 15 uur per dag minimaal 750 µmol s/m² licht vangen. Jonge citrusbomen mogen maximaal 1.000 µmol s/m² licht krijgen. Voor oudere citrusbomen geldt geen maximum, mits de bladeren niet te heet worden.

Om ervoor te zorgen dat de citrusboom voldoende licht krijgt, zouden ze buiten op een zonnige plek moeten staan. Helaas is het in Nederland en België een groot deel van het jaar buiten te koud voor citrusbomen. Citrusbomen kunnen namelijk pas buiten staan vanaf het moment dat de nachttemperatuur niet onder de 12 tot 15 graden Celsius komt. Voor de meeste citrusbomen geldt de temperatuur van 12 graden Celsius, behalve voor citroenbomen en limoenbomen. Deze laatste twee zijn een stuk gevoeliger voor kou dan de overige citrussoorten. Enkele citrusbomen kunnen, mits ze groot genoeg zijn en goed verzorgt, het hele jaar buiten staan. Hierover kun je meer lezen op de pagina over winterharde citrusbomen.

Wanneer het warm genoeg is om de citrusboom buiten te zetten, is het belangrijk om de citrusboom langzaam aan aan de nieuwe omgeving te laten wennen. Citrusbomen zijn namelijk erg gevoelig voor veranderingen. Om te voorkomen dat de citrusboom gestrest raakt, is het aan te raden om de boom eerst een week alleen overdag buiten te zetten, in de schaduw. De week erna zet je de citrusboom elke dag overdag buiten in de volle zon. Na deze twee weken waarin de citrusboom heeft kunnen wennen, kun je de boom constant buiten in de zon laten staan.

Doordat er in de herfst en winter weinig volle zonuren zijn in Nederland en België, leiden veel citrusbomen hier aan een licht tekort. Daarbij komt ook nog eens dat de meeste citrusbomen die we hier houden niet geschikt zijn om in de winter buiten te laten staan, omdat ze te klein zijn of omdat ze van een ras zijn dat gevoelig is voor kou. Dit zorgt ervoor dat de citrusbomen in de herfst en winter binnen gehouden moeten worden, onder een kweeklamp.

Veel citruseigenaren geloven dat hun citrusboom geen kweeklamp nodig heeft, omdat het huis erg licht lijkt. Helaas is dit niet waar. Onze ogen zien licht anders dan de cellen in de citrusbladeren die de lichtdeeltjes gebruiken om glucose aan te maken. Meer daarover kun je lezen in het artikel over het verschil tussen hoe mensenogen en plantencellen licht waarnemen. 

Om erachter te komen hoeveel licht er ergens is, kunnen we een lichtmeter gebruiken. Stel dat je er zeker van wilt zijn dat de citrusboom binnen te weinig licht krijgt, dan kun je de pagina over het meten van licht met een lichtmeter nalezen. 

Gemiddeld vangt een plant die in de zomer, buiten in de volle zon staat ongeveer 2.000 µmol s/m². In een kas, met een glazen plafond en glazen muren, blijft er hier zo'n 70%, ofwel 1.400 µmol s/m² van over. Onze huizen bestaan voor een groot deel uit delen die geen licht door laten. Daarnaast zijn de meeste ramen gemaakt van glas dat het licht een beetje filtert. Hierdoor vangen de bladeren van een plant die binnen staat, zonder kweeklamp, vaak maar 5 tot 20 µmol s/m². Op een bewolkte zomerdag is buiten vaak maar 200 µmol s/m², op deze dagen is het binnen in huis dus nog veel donkerder voor de plant.

Wanneer de citrusboom binnen staat, dan is het dus nodig om de citrusboom van extra licht te voorzien. Dit doen we met speciale lampen die kweeklampen of groeilampen worden genoemd. Met de kweeklamp of kweeklampen zorgen we ervoor dat de bladeren aan de buitenkant van de kroon 750 µmol s/m² licht vangen. Op de pagina over kweeklampen vindt je welke lampen, of welke combinatie aan lampen, de citrusboom van 750 µmol s/m² kunnen voorzien.

Bij het kiezen van een lamp voor een citrusboom is het belangrijk om met een drie punten rekening te houden. Als eerst is het belangrijk dat de lamp over de hele kroon schijnt. Sommige citrusbomen hebben een kroon met een doorsneden van meer dan een meter. Veel kweeklampen beschijnen maar een stuk van één vierkante meter. In deze gevallen kan het dus nodig zijn om met meerdere kweeklampen te werken. Let bij het kopen van een kweeklamp voor een grote citrusboom dan altijd goed op hoe groot het gebied is dat de lamp belicht.

Als tweede is het belangrijk dat de kweeklampen de bladeren van de citrusboom niet verbranden. De hoeveelheid licht die op de citrusboom valt, hangt af van de sterkte van de kweeklamp en de afstand tussen de kweeklamp en de kroon van de citrusboom. Om minder lampen te gebruiken, zijn veel mensen geneigd om de kweeklamp dichter bij de citrusboom te zetten. Sommige kweeklampen worden echter zo warm dat de bladeren van de citrusboom hierdoor verbranden. Controleer daarom altijd hoeveel licht er op de citrusboom valt wanneer de aanbevolen afstand tussen de lamp en de kroon wordt aangehouden.

Als laatste is het belangrijk om naar het spectrum van de kweeklamp te kijken. Zoals eerder gezegd zijn citrusbomen "gemaakt" om in de volle zon, zonder bedekking van andere planten, te staan. Hierdoor groeien citrusbomen vaak het beste wanneer ze onder een lamp staan die een volledig spectrum uit straalt. Dit betekent dat de verhouding tussen het blauwe, groene en rode licht dat de plant uitstraalt ongeveer overeenkomt met het spectrum van de zon.

Wanneer een citrusboom binnen staat zonder kweeklamp, dan is het bijna zeker dat de citrus energie kan aanmaken om zichzelf vitaal te houden. Hoe erg de citrusboom onder het gebrek aan licht leidt, hangt af van de overige verzorging en grootte van de energie reserves die de citrusboom in de zomer heeft kunnen aanleggen.

Als de citrusboom een tijdje in een te donkere omgeving staat, dan gaat de citrusboom "op zoek" naar licht. Dit doet de citrusboom door lange takken te produceren, met daaraan grote bladeren. De bladeren staan vaak ver uit elkaar en zijn meestal groter dan de bladeren die origineel aan de citrusboom zaten. Ook zien we dat de kwaliteit van deze nieuwe bladeren vaak minder goed is, de bladeren zijn vaak een stuk lichter van kleur en een stuk slapper. De citrusboom heeft door het gebrek aan licht niet genoeg energie om kwalitatief goede bladeren te produceren.

Vaak zien we dat citrusbomen die te weinig licht krijgen, last hebben van insecten plagen. Wanneer de citrusboom te weinig licht krijgt, dan stoppen eerst de "luxe" processen, zoals de aanmaak van essentiële oliën die insecten kunnen afweren. De aanmaak van deze stoffen, die de weerstand van de citrusboom bepalen, kost namelijk een hoop energie. De insecten, meestal schildluizen of spint mijten, die op de citrusboom zitten, verzwakken de citrusboom nog meer. Door het gebrek aan licht heeft de citrusboom vaak niet de kracht om de schade die deze insecten veroorzaken te herstellen.

Op het moment dat de citrusboom voldoende licht en water krijgt, dan maakt de citrusboom meer glucose aan dan hij in een dag nodig heeft. De overtollige glucose zet de citrusboom om in zetmeel. Een groot deel van deze reserves wordt gebruikt voor de voortplanting, ofwel voor het krijgen van bloemen en het vormen van vruchten. De meeste citrusvruchten rijpen namelijk in de herfst, wanneer er minder licht is. Om toch sappige, voedzame vruchten te kunnen krijgen, spreekt de citrusboom zijn energiereserves aan. Wanneer een citrusboom te weinig licht krijgt, zien we dit dus bijna altijd terug in de kwaliteit en kwantiteit van de bloei en de citrusvruchten.

Kortom, wanneer een citrusboom stopt met groeien, geen bloemen meer krijgt, een grote hoeveelheid vruchten laat vallen of wanneer de citrusvruchten niet rijpen, dan is het belangrijk om de hoeveelheid licht die de citrusboom krijgt onder de loop te nemen. Ook wanneer de citrusboom geïnfecteerd is door een insect, schimmel, bacterie, oomycete of virus dan is het belangrijk om de hoeveelheid licht die de citrusboom krijgt opnieuw te beoordelen, zeker wanneer de citrusboom niet lijkt te herstellen.

In het verleden hebben we veel vragen over citrusbomen één-op-één via de e-mail beantwoord, maar na zoveel jaar merken we dat we vaak dezelfde vragen beantwoorden. Vandaar dat we besloten hebben om geen vragen over citrusbomen meer te beantwoorden via de e-mail, maar alleen nog maar via de Disqus onderaan onze pagina’s. Wanneer je een vraag hebt, kun je het Disqus formulier invullen dat zich helemaal onderaan de pagina, onder de lijst met bronnen, bevind. Geef in je bericht zo veel mogelijk informatie over de citrusboom, over de manier waarop deze wordt verzorgd, en over de symptomen, en voeg eventueel ook wat foto’s toe. We proberen zo snel mogelijk via de Disqus advies te geven. Wanneer we een antwoord hebben geplaatst, dan krijg je hier via de e-mail een notificatie van, tenzij je de notificaties hebt uitgeschakeld.

• Allen, J. F. (2002). Photosynthesis of ATP—electrons, proton pumps, rotors, and poise. Cell, 110(3), 273-276.
• Amunts, A., & Nelson, N. (2009). Plant photosystem I design in the light of evolution. Structure, 17(5), 637-650.
• Brar, G. R. P. S., & Spann, T. M. (2014). Photoperiodic phytochrome-mediated vegetative growth responses of container-grown citrus nursery trees. Scientia Horticulturae, 176, 112-119.
• Brar, G.R. & Spann, T.M. (2010). Benefits of supplemental lighting in citrus nurseries. Citrus Industry, 18-20.
• Bustan, A., & Goldschmidt, E. E. (1998). Estimating the cost of flowering in a grapefruit tree. Plant, Cell & Environment, 21(2), 217-224.
• Cakmak, I., Atli, M., Kaya, R., Evliya, H., & Marschner, H. (1995). Association of high light and zinc deficiency in cold-induced leaf chlorosis in grapefruit and mandarin trees. Journal of Plant Physiology, 146(3), 355-360.
• Chen, L. S., Qi, Y. P., & Liu, X. H. (2005). Effects of aluminum on light energy utilization and photoprotective systems in citrus leaves. Annals of Botany, 96(1), 35-41.
• Cohen, S., Moreshet, S., Guillou, L. L., Simon, J. C., & Cohen, M. (1997). Response of citrus trees to modified radiation regime in semi-arid conditions. Journal of Experimental Botany, 48(1), 35-44.
• Cohen, S., & Fuchs, M. (1987). The distribution of leaf area, radiation, photosynthesis and transpiration in a Shamouti orange hedgerow orchard. Part I. Leaf area and radiation. Agricultural and Forest Meteorology, 40(2), 123-144.
• Cohen, S., Fuchs, M., Moreshet, S., & Cohen, Y. (1987). The distribution of leaf area, radiation, photosynthesis and transpiration in a Shamouti orange hedgerow orchard. Part II. Photosynthesis, transpiration, and the effect of row shape and direction. Agricultural and Forest Meteorology, 40(2), 145-162.
• Corré, W. J. (1983). Growth and morphogenesis of sun and shade plants I. The influence of light intensity. Acta Botanica Neerlandica, 32(1-2), 49-62.
• Emerson, R., & Arnold, W. (1932). A separation of the reactions in photosynthesis by means of intermittent light. The Journal of general physiology, 15(4), 391.
• Erner, Y., Goren, R., & Monselise, S. P. (1972). Influence of light of different spectral compositions on growth and metabolism of Citrus seedlings. Physiologia Plantarum, 27(3), 327-330.
• Fankhauser, C., & Batschauer, A. (2016). Shadow on the plant: a strategy to exit. Cell, 164(1-2), 15-17.
• Franklin, K. A. (2008). Shade avoidance. New Phytologist, 179(4), 930-944.
• Franklin, K. A. (2016). Photomorphogenesis: Plants feel blue in the shade. Current Biology, 26(24), R1275-R1276.
• Fiorucci, A. S., & Fankhauser, C. (2017). Plant strategies for enhancing access to sunlight. Current Biology, 27(17), R931-R940.
• Gausman, H. W. (1984). Evaluation of factors causing reflectance differences between sun and shade leaves. Remote Sensing of Environment, 15(2), 177-181.
• García-Sánchez, F., Simón, I., Lidón, V., Manera, F. J., Simón-Grao, S., Pérez-Pérez, J. G., & Gimeno, V. (2015). Shade screen increases the vegetative growth but not the production in ‘Fino 49’lemon trees grafted on Citrus macrophylla and Citrus aurantium L. Scientia Horticulturae, 194, 175-180.
• Goldschmidt, E. E. (1997). Basic and practical aspects of citrus trees’ carbohydrate economy. Citrus Flowering & Fruiting Short Course Proceedings, April, 9-10.
• Gommers, C. M., Visser, E. J., St Onge, K. R., Voesenek, L. A., & Pierik, R. (2013). Shade tolerance: when growing tall is not an option. Trends in plant science, 18(2), 65-71.
• GOVINDJE. (1967). TRANSFORMATION OF LIGHT ENERGY INTO CHEMICAL ENERGY-PHOTOCHEMICAL ASPECTS OF PHOTOSYNTHESIS. CROP SCIENCE, 7(6), 551.
• Hu, M. J., Guo, Y. P., Shen, Y. G., Guo, D. P., & Li, D. Y. (2009). Midday depression of photosynthesis and effects of mist spray in citrus. Annals of Applied Biology, 154(1), 143-155.
• Iglesias, D. J., Quiñones, A., Font, A., Martínez-Alcántara, B., Forner-Giner, M. Á., Legaz, F., & Primo-Millo, E. (2013). Carbon balance of citrus plantations in Eastern Spain. Agriculture, ecosystems & environment, 171, 103-111.
• Iglesias, D. J., Tadeo, F. R., Primo-Millo, E., & Talon, M. (2003). Fruit set dependence on carbohydrate availability in citrus trees. Tree physiology, 23(3), 199-204.
• Jifon, J. L., & Syvertsen, J. P. (2003). Moderate shade can increase net gas exchange and reduce photoinhibition in citrus leaves. Tree physiology, 23(2), 119-127.
• Johnson, C. R., Menge, J. A., Schwab, S., & Ting, I. P. (1982). Interaction of photoperiod and vesicular‐arbuscular mycorrhizae on growth and metabolism of sweet orange. New Phytologist, 90(4), 665-669.
• Kanniah, K. D., Beringer, J., North, P., & Hutley, L. (2012). Control of atmospheric particles on diffuse radiation and terrestrial plant productivity: A review. Progress in Physical Geography, 36(2), 209-237.
• Kozlowski, T. T., & Pallardy, S. G. (1997). Growth control in woody plants. Elsevier.
• Kriedemann, P. E. (1968). Some photosynthetic characteristics of citrus leaves. Australian Journal of Biological Sciences, 21(5), 895-906.
• Lambers, H., Chapin III, F. S., & Pons, T. L. (2008). Plant physiological ecology. Springer Science & Business Media.
• Ma, G., Zhang, L., Kato, M., Yamawaki, K., Kiriiwa, Y., Yahata, M., ... & Matsumoto, H. (2015). Effect of the combination of ethylene and red LED light irradiation on carotenoid accumulation and carotenogenic gene expression in the flavedo of citrus fruit. Postharvest biology and technology, 99, 99-104.
• McDonald, M. S. (2003). Photobiology of higher plants. John Wiley & Sons.
• Medina, C. L., Souza, R. P., Machado, E. C., Ribeiro, R. V., & Silva, J. A. (2002). Photosynthetic response of citrus grown under reflective aluminized polypropylene shading nets. Scientia Horticulturae, 96(1-4), 115-125.
• Mendel, K. (1969). The influence of temperature and light on the vegetative development of citrus trees. In Proceedings international citrus symposium. University of California, Riverside (Vol. 1, pp. 259-265).
• Moss, G. I. (1969). Influence of temperature and photoperiod on flower induction and inflorescence development in sweet orange (Citrus sinensis L. Osbeck). Journal of Horticultural Science, 44(4), 311-320.
• Nebauer, S. G., Renau-Morata, B., Guardiola, J. L., & Molina, R. V. (2011). Photosynthesis down-regulation precedes carbohydrate accumulation under sink limitation in Citrus. Tree physiology, 31(2), 169-177.
• O'Hall, D. & Roa, K. (1999). Photosynthesis. Cambridge University Press. 
• Pimentel, C., Bernacchi, C., & Long, S. (2007). Limitations to photosynthesis at different temperatures in the leaves of Citrus limon. Brazilian Journal of Plant Physiology, 19(2), 141-147.
• Raveh, E., Cohen, S., Raz, T., Yakir, D., Grava, A., & Goldschmidt, E. E. (2003). Increased growth of young citrus trees under reduced radiation load in a semi‐arid climate1. Journal of Experimental Botany, 54(381), 365-373.
• Ribeiro, R. V., Machado, E. C., & Oliveira, R. F. D. (2006). Temperature response of photosynthesis and its interaction with light intensity in sweet orange leaf discs under non-photorespiratory condition. Ciência e Agrotecnologia, 30(4), 670-678.
• Ribeiro, R. V., & Machado, E. C. (2007). Some aspects of citrus ecophysiology in subtropical climates: re-visiting photosynthesis under natural conditions. Brazilian Journal of Plant Physiology, 19(4), 393-411.
• Ribeiro, R. V., Machado, E. C., Santos, M. G., & Oliveira, R. F. (2009). Photosynthesis and water relations of well-watered orange plants as affected by winter and summer conditions. Photosynthetica, 47(2), 215-222.
• Ribeiro, R. V., Machado, E. C., Habermann, G., Santos, M. G., & Oliveira, R. F. (2012). Seasonal effects on the relationship between photosynthesis and leaf carbohydrates in orange trees. Functional Plant Biology, 39(6), 471-480.
• Robinson, S. A. (2001). Plant light stress. eLS.
• Romero-Aranda, R., Bondada, B. R., Syvertsen, J. P., & Grosser, J. W. (1997). Leaf characteristics and net gas exchange of diploid and autotetraploid citrus. Annals of Botany, 79(2), 153-160.
• Scandola, F., Bignozzi, C. A., & Balzani, V. (1997). Chemistry and light-part 2: light and energy. Química Nova, 20(4), 423-432.
• Syvertsen, J. P. (1984). Light acclimation in citrus leaves. II. CO2 assimilation and light, water, and nitrogen use efficiency. J. amer. Soc. hort. Sci, 109(6), 812-817.
• Syvertsen, J. P., Goñi, C., & Otero, A. (2003). Fruit load and canopy shading affect leaf characteristics and net gas exchange of ‘Spring’navel orange trees. Tree physiology, 23(13), 899-906.
• Turrell, F. M. (1961). Growth of the photosynthetic area of citrus. Botanical Gazette, 122(4), 284-298.
• Valladares, F., & Niinemets, Ü. (2008). Shade tolerance, a key plant feature of complex nature and consequences. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics, 39, 237-257.
• Van Ieperen, W. (2012, October). Plant morphological and developmental responses to light quality in a horticultural context. In VII International Symposium on Light in Horticultural Systems 956 (pp. 131-139).
• Yuan, Z., Deng, L., Yin, B., Yao, S., & Zeng, K. (2017). Effects of blue LED light irradiation on pigment metabolism of ethephon-degreened mandarin fruit. Postharvest biology and technology, 134, 45-54.
• Zhang, L., Ma, G., Yamawaki, K., Ikoma, Y., Matsumoto, H., Yoshioka, T., ... & Kato, M. (2015). Effect of blue LED light intensity on carotenoid accumulation in citrus juice sacs. Journal of plant physiology, 188, 58-63.