De citrusvruchten die je in de supermarkt koopt, komen uit zonnige gebieden, zoals Spanje of Florida. In Nederland en België zijn er geen kwekerijen waar citrusbomen gehouden worden voor de verkoop van citrusvruchten. Dit komt niet alleen omdat het hier vaak te koud is voor een citrusboom, maar ook omdat het veel te donker is. In Nederland zijn er in een jaar gemiddeld 1.600 zonuren, terwijl er in Valencia bijvoorbeeld gemiddeld 2.660 zonuren per jaar zijn. In dit artikel kun je lezen waarom licht belangrijk is voor citrusbomen en hoe je met behulp van lampen ervoor kunt zorgen dat citrusbomen toch goed kunnen groeien.

Citrusbomen maken net als andere planten energie aan door een proces dat fotosynthese heet. Tijdens de fotosynthese zet de citrusboom water, uit de grond, en koolstofdioxide, uit de lucht, met behulp van energie uit lichtdeeltjes om in glucose en zuurstof. Dit proces vindt plaats in de bladeren van de citrusboom.

De glucose die de citrusboom aanmaakt tijdens de fotosynthese is de enige bron van energie die de plant tot zijn beschikking heeft. Planten nemen namelijk geen energierijke stoffen, zoals koolhydraten of vetten, op uit de lucht of uit de bodem. Wanneer een citrusboom onvoldoende water, koolstofdioxide of licht krijgt, dan is het dus alsof de citrusboom op dieet is gezet. De energievoorraden die zich in de stam en in de wortels de wortels bevinden nemen dan snel af. Na een tijdje kan de citrusboom zelfs dood gaan doordat de plant eigenlijk verhongerd is. Om een citrusboom gezond te houden, is het dus uiterst belangrijk dat de plant voldoende licht, water en koolstofdioxide kan opnemen.

Om in leven te blijven heeft een citrusboom gemiddeld 11 mol licht per vierkante meter per dag nodig. Dit komt neer op 500 µmol s/m² aan licht voor minimaal 6 uur per dag of 250 µmol s/m² voor minimaal 12 uur per dag. Op dit moment kan de citrusboom net voldoende energie, in de vorm van glucose, aan maken om de cellen in de bladeren, de takken, de stam en de wortels van voldoende energie te voorzien zodat ze hun basisfuncties kunnen uitvoeren. Een citrusboom maakt bij deze minimale hoeveelheid licht nog wel te weinig energie aan om een energievoorraad aan te leggen of om een goede oogst te geven.

Om ervoor te zorgen dat de citrusboom voldoende energie kan aanmaken om zichzelf te beschermen tegen ziektes en plagen, om groter te groeien en om bloemen en vruchten te produceren heeft de citrusboom heel veel licht nodig. De hele kroon van de citrusboom moet meer dan 30 mol licht per vierkante meter per dag krijgen. Dit komt bijvoorbeeld neer op 12 uur 750 µmol s/m² aan licht.

De meeste citrusbomen in Nederland en België worden een deel van het jaar of het hele jaar binnen gehouden. Helaas zorgt de combinatie van het lage aantal volle zon uren in Nederland en België en het beperkte aantal ramen dat een huis heeft er vaak voor dat citrusbomen last hebben van een lichttekort. Alle citrusbomen die binnen worden gehouden zouden daarom in ieder geval in de herfst en winter voorzien moeten worden van extra kunstmatig licht.

Veel citruseigenaren geloven dat hun citrusboom geen kweeklamp nodig heeft, omdat het thuis erg licht lijkt. Helaas is dit vrijwel nooit het geval. Onze ogen zien licht namelijk anders dan de cellen in de citrusbladeren die de lichtdeeltjes gebruiken om glucose aan te maken.

Gemiddeld vangt een citrusboom die in de zomer in Nederland of België buiten staat ongeveer 15 tot 60 mol aan zonlicht per vierkante meter per dag op. In een kas, met een glazen plafond en glazen muren, blijft er hier zo'n 70%, ofwel 10 tot 18 mol per vierkante meter per dag van over. Gemiddeld zal een citrusboom die buiten of in een kas staat in de zomer dus voldoende licht krijgen.

In de winter is het behoorlijk donker in Nederland en België. In de winter valt er buiten ongeveer 5 tot 25 mol zonlicht per vierkante meter per dag op een citrusboom. In een glazen kas blijft hier 4 tot 18 mol per vierkante meter per dag van over. Het hangt er dus erg vanaf of het een zeer bewolkte of een zeer heldere herfst en winter is of een citrusboom die buiten of in een glazen kas staat voldoende licht krijgt in Nederland of België.  

Onze huizen bestaan voor een groot deel uit delen die geen licht door laten, zoals muren en daken. Daarnaast zijn de meeste ramen gemaakt van glas dat het licht filtert, zodat het binnen niet te warm of te koud wordt. Hierdoor vangen de bladeren van een citrusboom die binnen staat als de zon volop schijnt in het beste geval, wanneer de citrusboom voor een groot, op het zuiden gericht raam staat, maar 25% van het licht dat er buiten is op. In de lente en zomer krijgt een citrusboom die binnen staat in het gunstige geval dus maar 4 tot 15 mol licht per vierkante per dag. In de herfst en winter is dat zelfs maar 1 tot 6 mol licht per vierkante meter per dag. Binnen krijgt een citrusboom de meeste dagen van het jaar dus vele te weinig licht om te overleven.

Op de pagina over kweeklampen kun je meer lezen over wat mol licht per vierkante meter per dag, ofwel het daglicht integraal, en µmol s/m² licht, ofwel PPFD, betekent. 

Wanneer de citrusboom binnen staat, dan is het dus nodig om de citrusboom van extra licht te voorzien. Dit doen we met speciale lampen die kweeklampen of groeilampen worden genoemd. Met de kweeklamp of kweeklampen zorgen we ervoor dat de bladeren van de citrusboom minimaal 11 mol licht per vierkante meter per dag vangen.

Bij het kiezen van een lamp voor een citrusboom is het belangrijk om met een drie punten rekening te houden. Als eerst is het belangrijk dat de lamp over de hele kroon schijnt. Sommige citrusbomen hebben een kroon met een doorsneden van meer dan een meter. Veel kweeklampen beschijnen maar een stuk van 1 vierkante meter. In deze gevallen kan het dus nodig zijn om met meerdere kweeklampen te werken. Let er daarom bij het kopen van een kweeklamp voor een grote citrusboom dan altijd goed op hoe groot het gebied is dat de lamp belicht.

Als tweede is het belangrijk dat de kweeklampen de bladeren van de citrusboom niet verbranden. De hoeveelheid licht die op de citrusboom valt, hangt af van de sterkte van de kweeklamp en de afstand tussen de kweeklamp en de kroon van de citrusboom. Om minder lampen te gebruiken, zijn veel mensen geneigd om de kweeklamp dichter bij de citrusboom te zetten. Sommige kweeklampen worden echter zo warm dat de bladeren van de citrusboom hierdoor verbranden. Controleer daarom altijd hoeveel licht er op de citrusboom valt wanneer de aanbevolen afstand tussen de lamp en de kroon wordt aangehouden.

Als laatste is het belangrijk om naar het spectrum van de kweeklamp te kijken. Zoals eerder gezegd zijn citrusbomen "gemaakt" om in de volle zon, zonder bedekking van andere planten, te staan. Hierdoor groeien citrusbomen vaak het beste wanneer ze onder een lamp staan die een volledig spectrum uit straalt. Dit betekent dat de verhouding tussen het blauwe, groene en rode licht dat de plant uitstraalt ongeveer overeenkomt met het spectrum van de zon.

Op de pagina over kweeklampen staat uitgebreid beschreven hoe je een goede kweeklamp kunt kiezen. Over het algemeen zijn de lampen van Parus een goede keuze, omdat dit merk veel LED lampen heeft van meer dan 460 µmol s/m². Een ander voordeel van Parus is dat ze veel sterke kweeklampen hebben die je gewoon in een standaard lampenstandaard met een E27 fitting kunt draaien, waardoor het design van je huis niet verstoord wordt.

Wanneer een citrusboom binnen staat zonder kweeklamp, dan is het bijna zeker dat de citrus energie kan aanmaken om zichzelf vitaal te houden. Hoe erg de citrusboom onder het gebrek aan licht leidt, hangt af van de overige verzorging en grootte van de energie reserves die de citrusboom in de zomer heeft kunnen aanleggen.

Als de citrusboom een tijdje in een te donkere omgeving staat, dan gaat de citrusboom "op zoek" naar licht. Dit doet de citrusboom door lange takken te produceren, met daaraan grote bladeren. De bladeren staan vaak ver uit elkaar en zijn meestal groter dan de bladeren die origineel aan de citrusboom zaten. Ook zien we dat de kwaliteit van deze nieuwe bladeren vaak minder goed is, de bladeren zijn vaak een stuk lichter van kleur en een stuk slapper. De citrusboom heeft door het gebrek aan licht niet genoeg energie om kwalitatief goede bladeren te produceren.

Vaak zien we dat citrusbomen die te weinig licht krijgen, last hebben van insecten plagen. Wanneer de citrusboom te weinig licht krijgt, dan stoppen eerst de "luxe" processen, zoals de aanmaak van essentiële oliën die insecten kunnen afweren. De aanmaak van deze stoffen, die de weerstand van de citrusboom bepalen, kost namelijk een hoop energie. De insecten, meestal schildluizen of spint mijten, die op de citrusboom zitten, verzwakken de citrusboom nog meer. Door het gebrek aan licht heeft de citrusboom vaak niet de kracht om de schade die deze insecten veroorzaken te herstellen.

Op het moment dat de citrusboom voldoende licht en water krijgt, dan maakt de citrusboom meer glucose aan dan hij in een dag nodig heeft. De overtollige glucose zet de citrusboom om in zetmeel. Een groot deel van deze reserves wordt gebruikt voor de voortplanting, ofwel voor het krijgen van bloemen en het vormen van vruchten. De meeste citrusvruchten rijpen namelijk in de herfst, wanneer er minder licht is. Om toch sappige, voedzame vruchten te kunnen krijgen, spreekt de citrusboom zijn energiereserves aan. Wanneer een citrusboom te weinig licht krijgt, zien we dit dus bijna altijd terug in de kwaliteit en kwantiteit van de bloei en de citrusvruchten.

Kortom, wanneer een citrusboom stopt met groeien, geen bloemen meer krijgt, een grote hoeveelheid vruchten laat vallen of wanneer de citrusvruchten niet rijpen, dan is het belangrijk om de hoeveelheid licht die de citrusboom krijgt onder de loop te nemen. Ook wanneer de citrusboom geïnfecteerd is door een insect, schimmel, bacterie, oomycete of virus dan is het belangrijk om de hoeveelheid licht die de citrusboom krijgt opnieuw te beoordelen, zeker wanneer de citrusboom niet lijkt te herstellen.

Het kweken van citrusbomen gaat meestal goed, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over jouw citrusboom, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus gastenboek. Om naar het Disqus formulier te gaan, klik je op de “Stel een vraag!”-knop hieronder.

• Allen, J. F. (2002). Photosynthesis of ATP—electrons, proton pumps, rotors, and poise. Cell, 110(3), 273-276.
• Amunts, A., & Nelson, N. (2009). Plant photosystem I design in the light of evolution. Structure, 17(5), 637-650.
• Brar, G. R. P. S., & Spann, T. M. (2014). Photoperiodic phytochrome-mediated vegetative growth responses of container-grown citrus nursery trees. Scientia Horticulturae, 176, 112-119.
• Brar, G.R. & Spann, T.M. (2010). Benefits of supplemental lighting in citrus nurseries. Citrus Industry, 18-20.
• Bustan, A., & Goldschmidt, E. E. (1998). Estimating the cost of flowering in a grapefruit tree. Plant, Cell & Environment, 21(2), 217-224.
• Cakmak, I., Atli, M., Kaya, R., Evliya, H., & Marschner, H. (1995). Association of high light and zinc deficiency in cold-induced leaf chlorosis in grapefruit and mandarin trees. Journal of Plant Physiology, 146(3), 355-360.
• Chen, L. S., Qi, Y. P., & Liu, X. H. (2005). Effects of aluminum on light energy utilization and photoprotective systems in citrus leaves. Annals of Botany, 96(1), 35-41.
• Cohen, S., Moreshet, S., Guillou, L. L., Simon, J. C., & Cohen, M. (1997). Response of citrus trees to modified radiation regime in semi-arid conditions. Journal of Experimental Botany, 48(1), 35-44.
• Cohen, S., & Fuchs, M. (1987). The distribution of leaf area, radiation, photosynthesis and transpiration in a Shamouti orange hedgerow orchard. Part I. Leaf area and radiation. Agricultural and Forest Meteorology, 40(2), 123-144.
• Cohen, S., Fuchs, M., Moreshet, S., & Cohen, Y. (1987). The distribution of leaf area, radiation, photosynthesis and transpiration in a Shamouti orange hedgerow orchard. Part II. Photosynthesis, transpiration, and the effect of row shape and direction. Agricultural and Forest Meteorology, 40(2), 145-162.
• Corré, W. J. (1983). Growth and morphogenesis of sun and shade plants I. The influence of light intensity. Acta Botanica Neerlandica, 32(1-2), 49-62.
• Emerson, R., & Arnold, W. (1932). A separation of the reactions in photosynthesis by means of intermittent light. The Journal of general physiology, 15(4), 391.
• Erner, Y., Goren, R., & Monselise, S. P. (1972). Influence of light of different spectral compositions on growth and metabolism of Citrus seedlings. Physiologia Plantarum, 27(3), 327-330.
• Fankhauser, C., & Batschauer, A. (2016). Shadow on the plant: a strategy to exit. Cell, 164(1-2), 15-17.
• Franklin, K. A. (2008). Shade avoidance. New Phytologist, 179(4), 930-944.
• Franklin, K. A. (2016). Photomorphogenesis: Plants feel blue in the shade. Current Biology, 26(24), R1275-R1276.
• Fiorucci, A. S., & Fankhauser, C. (2017). Plant strategies for enhancing access to sunlight. Current Biology, 27(17), R931-R940.
• Gausman, H. W. (1984). Evaluation of factors causing reflectance differences between sun and shade leaves. Remote Sensing of Environment, 15(2), 177-181.
• García-Sánchez, F., Simón, I., Lidón, V., Manera, F. J., Simón-Grao, S., Pérez-Pérez, J. G., & Gimeno, V. (2015). Shade screen increases the vegetative growth but not the production in ‘Fino 49’lemon trees grafted on Citrus macrophylla and Citrus aurantium L. Scientia Horticulturae, 194, 175-180.
• Goldschmidt, E. E. (1997). Basic and practical aspects of citrus trees’ carbohydrate economy. Citrus Flowering & Fruiting Short Course Proceedings, April, 9-10.
• Gommers, C. M., Visser, E. J., St Onge, K. R., Voesenek, L. A., & Pierik, R. (2013). Shade tolerance: when growing tall is not an option. Trends in plant science, 18(2), 65-71.
• GOVINDJE. (1967). TRANSFORMATION OF LIGHT ENERGY INTO CHEMICAL ENERGY-PHOTOCHEMICAL ASPECTS OF PHOTOSYNTHESIS. CROP SCIENCE, 7(6), 551.
• Hu, M. J., Guo, Y. P., Shen, Y. G., Guo, D. P., & Li, D. Y. (2009). Midday depression of photosynthesis and effects of mist spray in citrus. Annals of Applied Biology, 154(1), 143-155.
• Iglesias, D. J., Quiñones, A., Font, A., Martínez-Alcántara, B., Forner-Giner, M. Á., Legaz, F., & Primo-Millo, E. (2013). Carbon balance of citrus plantations in Eastern Spain. Agriculture, ecosystems & environment, 171, 103-111.
• Iglesias, D. J., Tadeo, F. R., Primo-Millo, E., & Talon, M. (2003). Fruit set dependence on carbohydrate availability in citrus trees. Tree physiology, 23(3), 199-204.
• Jifon, J. L., & Syvertsen, J. P. (2003). Moderate shade can increase net gas exchange and reduce photoinhibition in citrus leaves. Tree physiology, 23(2), 119-127.
• Johnson, C. R., Menge, J. A., Schwab, S., & Ting, I. P. (1982). Interaction of photoperiod and vesicular‐arbuscular mycorrhizae on growth and metabolism of sweet orange. New Phytologist, 90(4), 665-669.
• Kanniah, K. D., Beringer, J., North, P., & Hutley, L. (2012). Control of atmospheric particles on diffuse radiation and terrestrial plant productivity: A review. Progress in Physical Geography, 36(2), 209-237.
• Kozlowski, T. T., & Pallardy, S. G. (1997). Growth control in woody plants. Elsevier.
• Kriedemann, P. E. (1968). Some photosynthetic characteristics of citrus leaves. Australian Journal of Biological Sciences, 21(5), 895-906.
• Lambers, H., Chapin III, F. S., & Pons, T. L. (2008). Plant physiological ecology. Springer Science & Business Media.
• Ma, G., Zhang, L., Kato, M., Yamawaki, K., Kiriiwa, Y., Yahata, M., ... & Matsumoto, H. (2015). Effect of the combination of ethylene and red LED light irradiation on carotenoid accumulation and carotenogenic gene expression in the flavedo of citrus fruit. Postharvest biology and technology, 99, 99-104.
• McDonald, M. S. (2003). Photobiology of higher plants. John Wiley & Sons.
• Medina, C. L., Souza, R. P., Machado, E. C., Ribeiro, R. V., & Silva, J. A. (2002). Photosynthetic response of citrus grown under reflective aluminized polypropylene shading nets. Scientia Horticulturae, 96(1-4), 115-125.
• Mendel, K. (1969). The influence of temperature and light on the vegetative development of citrus trees. In Proceedings international citrus symposium. University of California, Riverside (Vol. 1, pp. 259-265).
• Moss, G. I. (1969). Influence of temperature and photoperiod on flower induction and inflorescence development in sweet orange (Citrus sinensis L. Osbeck). Journal of Horticultural Science, 44(4), 311-320.
• Nebauer, S. G., Renau-Morata, B., Guardiola, J. L., & Molina, R. V. (2011). Photosynthesis down-regulation precedes carbohydrate accumulation under sink limitation in Citrus. Tree physiology, 31(2), 169-177.
• O'Hall, D. & Roa, K. (1999). Photosynthesis. Cambridge University Press. 
• Pimentel, C., Bernacchi, C., & Long, S. (2007). Limitations to photosynthesis at different temperatures in the leaves of Citrus limon. Brazilian Journal of Plant Physiology, 19(2), 141-147.
• Raveh, E., Cohen, S., Raz, T., Yakir, D., Grava, A., & Goldschmidt, E. E. (2003). Increased growth of young citrus trees under reduced radiation load in a semi‐arid climate1. Journal of Experimental Botany, 54(381), 365-373.
• Ribeiro, R. V., Machado, E. C., & Oliveira, R. F. D. (2006). Temperature response of photosynthesis and its interaction with light intensity in sweet orange leaf discs under non-photorespiratory condition. Ciência e Agrotecnologia, 30(4), 670-678.
• Ribeiro, R. V., & Machado, E. C. (2007). Some aspects of citrus ecophysiology in subtropical climates: re-visiting photosynthesis under natural conditions. Brazilian Journal of Plant Physiology, 19(4), 393-411.
• Ribeiro, R. V., Machado, E. C., Santos, M. G., & Oliveira, R. F. (2009). Photosynthesis and water relations of well-watered orange plants as affected by winter and summer conditions. Photosynthetica, 47(2), 215-222.
• Ribeiro, R. V., Machado, E. C., Habermann, G., Santos, M. G., & Oliveira, R. F. (2012). Seasonal effects on the relationship between photosynthesis and leaf carbohydrates in orange trees. Functional Plant Biology, 39(6), 471-480.
• Robinson, S. A. (2001). Plant light stress. eLS.
• Romero-Aranda, R., Bondada, B. R., Syvertsen, J. P., & Grosser, J. W. (1997). Leaf characteristics and net gas exchange of diploid and autotetraploid citrus. Annals of Botany, 79(2), 153-160.
• Scandola, F., Bignozzi, C. A., & Balzani, V. (1997). Chemistry and light-part 2: light and energy. Química Nova, 20(4), 423-432.
• Syvertsen, J. P. (1984). Light acclimation in citrus leaves. II. CO2 assimilation and light, water, and nitrogen use efficiency. J. amer. Soc. hort. Sci, 109(6), 812-817.
• Syvertsen, J. P., Goñi, C., & Otero, A. (2003). Fruit load and canopy shading affect leaf characteristics and net gas exchange of ‘Spring’navel orange trees. Tree physiology, 23(13), 899-906.
• Turrell, F. M. (1961). Growth of the photosynthetic area of citrus. Botanical Gazette, 122(4), 284-298.
• Valladares, F., & Niinemets, Ü. (2008). Shade tolerance, a key plant feature of complex nature and consequences. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics, 39, 237-257.
• Van Ieperen, W. (2012, October). Plant morphological and developmental responses to light quality in a horticultural context. In VII International Symposium on Light in Horticultural Systems 956 (pp. 131-139).
• Yuan, Z., Deng, L., Yin, B., Yao, S., & Zeng, K. (2017). Effects of blue LED light irradiation on pigment metabolism of ethephon-degreened mandarin fruit. Postharvest biology and technology, 134, 45-54.
• Zhang, L., Ma, G., Yamawaki, K., Ikoma, Y., Matsumoto, H., Yoshioka, T., ... & Kato, M. (2015). Effect of blue LED light intensity on carotenoid accumulation in citrus juice sacs. Journal of plant physiology, 188, 58-63.