Het komt steeds vaker voor dat huizen worden gevuld met planten die niet onder de noemer kamerplant vallen. Er worden steeds meer kruidenplanten, groenteplanten en fruitbomen als “kamerplant” gebruikt. Velen hebben ervaren dat deze nieuwerwetste “kamerplanten” na een tijdje problemen gaan vertonen. Enkele van deze problemen zijn toe te schrijven aan de hoeveelheid licht die deze planten krijgen.

Originele kamerplanten, zoals de sansevieria en de begonia, komen meestal uit tropische gebieden. Deze planten groeien meestal in op de grondlaag van het tropisch regenwoud. Hier komt van naturen weinig licht. In de herfst kan de hoeveelheid licht op de bodem van een tropisch bos ligt meestal tussen de 0 en 100 µmol/m²/s. Door vele, vele jaren evolutie zijn deze planten dus aangepast aan een leven met weinig licht.

Kruidenplanten, groenteplanten en fruitbomen hebben veel meer licht nodig dan de ouderwetse kamerplant. Dit komt omdat deze soorten tot voor kort alleen buiten en in verlichte kassen werden gekweekt. Kruidenplanten en groenteplanten hebben een groot deel van de dag tussen de 200 en 500 µmol/m²/s voor een optimale groei. Fruitbomen, zoals citrusbomen, hebben een groot deel van de dag licht met een sterkte van meer dan 500 µmol/m²/s nodig. Doordat het in Nederland en België het grootste deel van het jaar te donker is, hebben deze planten zelfs in professionele kassen extra licht nodig. In huis, waarbij het grootste deel van het licht wordt geblokkeerd door het plafond en de muren, kunnen deze planten dus nooit voor een langere tijd voldoende energie aanmaken om in goede gezondheid te blijven. Om deze planten binnenshuis een langere tijd mooi te houden, zul je met kweeklampen moeten werken.

Er is een zee aan keuzes als het om kweeklampen gaat. Vroeger waren de meeste kweeklampen bedoeld voor in kassen of voor Loesje wietkwekers. Tegenwoordig worden er steeds meer kweeklampen gemaakt die gewoon in de huiskamer gebruikt kunnen worden. Op die manier kunnen planten die veel licht nodig hebben, zoals citrusbomen, zonder probleem binnen worden gehouden.

Het is zonder voorkennis moeilijk om erachter te komen welke fabrikanten kweeklampen van een goede kwaliteit leveren, en welke kitsch kweeklampen leveren. Vooral de kitsch kweeklampen worden gepromoot met futuristische afbeeldingen van roze en blauw verlichte kweekruimtes. Soms worden er zelfs plaatjes toegevoegd van “wetenschappelijke experimenten”. Helaas ontbreekt er vaak informatie die echt van belang is om erachter te komen of de lamp geschikt is voor je plant.

Een goede fabrikant zal een datasheet hebben, waarop de eigenschappen van het licht dat uit de kweeklamp komt beschreven staat. Wanneer de datasheet het alleen heeft over Watt, lumen en/of lux, dan is het beter om verder te kijken naar een ander lamp. De kans is groot dat de fabrikant weinig verstand heeft van het maken van lampen voor planten. Vermeld de fabrikant hoeveel PAR licht de kweeklamp uitstraalt, in µmol/s, dan heb je naar alle waarschijnlijkheid een degelijke lamp gevonden. Hieronder vertellen we meer over wat PAR betekend, en welke informatie nog meer van belang is bij het kiezen van een kweeklamp.

Simplistisch gezegd bestaat licht uit lichtdeeltjes, ofwel fotonen, die in een golvende beweging van de lichtbron, zoals de zon of een kweeklamp, naar een ondergrond, zoals het blad van een plant, bewegen. De frequentie waarmee een lichtdeeltje op en neer gaat, bepaald de kleur en de kracht van een lichtdeeltje. Een UV-B lichtdeeltje heeft bijvoorbeeld een korte golflengte van rond de 290 nanometer. Een UV-lichtdeeltje is krachtig genoeg om de cellen in onze huid te beschadigen. Ter vergelijking, een lichtdeeltje met een oranje kleur, zoals je wel eens in een regenboog ziet, heeft een langere golflengte rond de 600 nanometer. Dit lichtdeeltje heeft weinig invloed op onze huidcellen, omdat het door de langere golflengte meer energie met zich mee draagt.

Bij wanneer we kijken naar de hoeveelheid licht dat uit een kweeklamp komt, dan sluiten we licht boven en onder een bepaalde golflengte uit. Grote hoeveelheden van lichtdeeltjes die een golflengte hebben van minder dan 400 nanometer, zoals UV-licht, kunnen de plant beschadigen. Daarom beschermen planten zich tot op zekere hoogte tegen UV-stralen. Een beperkte hoeveelheid UV-licht kan de groei van de plant wel verbeteren, daarop komen we later terug. 

Lichtdeeltjes met een golflengte groter dan 700 nanometer, zoals infrarood stralen, bevatten weinig energie. Deze lichtdeeltjes bewegen zo dat de moleculen en atomen in objecten gaan bewegen. Deze beweging zorgt ervoor dat er hitte vrijkomt. Planten beschermen zichzelf tegen oververhitting, omdat de warmte ervoor zorgt dat er meer water uit de bladeren verdampt.

Over het algemeen kunnen planten lichtdeeltjes met een golflengte tussen de 400 en 700 nanometer wel gebruiken. Het licht in deze band wordt ook wel fotosynthetische actieve straling genoemd. Dit wordt afgekort naar PAR, wat staat voor de Engelse benaming photosynthetically active radiation. Meestal verteld de handleiding van de kweeklamp hoeveel lichtdeeltjes de kweeklamp totaal per seconden uitstraalt. Dit wordt dan weergegeven in µmol/s, wat staat voor het aantal fotonen, gemeten in de eenheid micromol dat de lamp per seconden uitstraalt. Wanneer de handleiding alleen over lux of lumen spreekt, dan heeft de fabrikant waarschijnlijk weinig kennis over het licht dat planten nodig hebben. Voor meer informatie over het verschil tussen "planten licht" en "mensen licht" kun je het artikel "Licht en planten: Waarom onze ogen niet kunnen zien hoe donker het is voor een plant" en "Licht en planten: Bepalen of een plant voldoende licht krijgt" lezen.

Een kweeklamp werkt een beetje als de spuitpistool van een tuinslang. Net zoals de sproeikop waterdruppels in een bepaald patroon rondspuit, spuit de kweeklamp lichtdeeltjes in het rond. Bij de meeste spuitpistolen kun je de kracht van de waterstraal regelen door aan het mondstuk te draaien. Een krachtige straal is meestal dun, omdat de waterdruppels dan in een kleine cirkel worden geconcentreerd. Een zachte straal produceert een veel grotere water cirkel, zodat dezelfde hoeveelheid druppels op een veel groter gebied terecht komen. 

De manier hoe lichtdeeltjes of waterdruppels worden verspreid, wordt uitgedrukt in de stralingshoek. In de specificaties van de kweeklamp staat dit meestal aangeven onder het kopje stralingshoek of beam angle. Achter het cijfer staat de term graden, degrees of een zwevend open bolletje, zoals º. Recht onder de lamp meet je een licht intensiteit van 100%. Buiten de randen van de stralingshoek is de intensiteit minder dan 50%. Sommige fabrikanten voegen een schema toe over hoe de intensiteit van het licht in per hoek verschilt.

Een kleine stralingshoek zorgt ervoor dat er veel lichtdeeltjes in een kleine cirkel vallen, zoals bij een laserstraal. Een grote stralingshoek zorgt er voor dat de lichtdeeltjes op een groot vlak vallen, zoals bij een kamerlamp. Het totaal aantal lichtdeeltjes die de lamp verspreid veranderd niet door de stralingshoek, maar het aantal lichtdeeltjes dat bijvoorbeeld op één vierkante meter valt wel.

Het licht dat uit de kweeklamp komt verspreid zich in een kegelvorm. Hierdoor neemt de grootte van het vlak waarop de kweeklamp schijnt toe naarmate de afstand tussen de kweeklamp en de ondergrond groter wordt. De hoeveelheid lichtdeeltjes die de lamp uitstraalt, neemt veranderd daardoor natuurlijk niet. Daardoor vallen er minder lichtdeeltjes op een vierkante meter naarmate de afstand tussen de lamp groter wordt. In de gebruiksaanwijzing van een goede kweeklamp vindt je informatie over hoeveel lichtdeeltjes er per seconden op een vierkante meter vallen, bij verschillende afstanden tussen de lamp en het vlak waarop het licht valt.

De kracht van de lichtbron, de stralingshoek van de lichtbron en de afstand tussen de lichtbron en de plant bepalen samen hoeveel "PAR fotonen" werkelijk per seconden op de plant terecht komen. Het aantal lichtdeeltjes met een golflengte tussen de 400 en 700 nanometer dat per seconden op een vierkante meter valt, wordt ook wel de fotosynthetische fotonen stroom genoemd. Meestal wordt dit afgekort naar PPFD, wat staat voor de Engelse benaming photosynthetic photon flux density. De meeteenheid van PPFD is µmol/m²/s. Dit staat voor het aantal fotonen, in de eenheid micromol, die per seconden op een vierkante meter valt.

Fabrikanten van kwalitatief goede kweeklampen kunnen je vertellen wat de PPFD op verschillende afstanden tussen de lamp en de plant is. Voor de zon en ouderwetse kweeklampen kun je zelf de PPFD berekenen met de metingen van een goedkope lux lichtmeter. Doordat de eigenschappen van een LED licht zo afwijken van deze ouderwetse lampen, is het helaas niet mogelijk om eenvoudig achter de PPFD van een LED licht te komen. Dit kan alleen met speciale meetapparatuur en ingewikkelde berekeningen.

Toen LED lampen net ontdekt waren, zijn er veel experimenten gestart naar het effect van een enkele lichtkleur op de groei en opbrengst van planten. Uit deze experimenten is gebleken dat planten die onder rood en/of blauw licht groeien vaak een hogere kwaliteit hadden. Inmiddels komen wetenschappers hier weer wat op terug, omdat de andere lichtkleuren die tussen de 400 en 700 nanometer vallen ook lijken bij te dragen aan de gezondheid van de plant. Het is daarom aan te raden om kweeklampen van verschillende kleuren te combineren, of een lamp te gebruiken waarin zowel rood, blauw als groen licht in is verwerkt.

Hierboven hebben we het al even gehad over de afstand tussen de kweeklamp en de plant. Over het algemeen vangen planten meer licht wanneer ze zichter bij de kweeklamp staan. Sommige kweeklampen kunnen erg heet worden. Hierdoor kunnen de planten verbranden wanneer ze te dicht bij de lamp worden geplaatst. Meestal vindt je in de specificaties van de kweeklamp wat de minimale afstand tussen de lamp en de plant moet zijn.

Wanneer je met losse kweeklampen gaat werken, dan is het allereerst belangrijk om naar de fitting te kijken. Wanneer je al een lampenstandaard hebt die je graag wilt gaan gebruiken om de plant te gaan verlichten, dan is het belangrijk dat de fitting van de standaard klopt met de fitting van de kweeklamp. In het uitzonderlijke geval dat je geen LED-kweeklamp zou kiezen, dan is het belangrijk dat te controleren of de lampenstandaard voldoende stroom kan leveren aan de lamp.

Wanneer je met losse lampen werkt, dan kun je ervoor kiezen om ofwel één hele sterke lamp te nemen, ofwel het licht van meerdere zwakkere lampen te laten overlappen. Voor welke optie je gaat, hangt af van het gebied dat belicht moet worden, het ontwerp van de lampenstandaard en de kosten.

Voor grote planten ontkom je er soms niet aan om met meerdere lampen te werken. Stel dat 50% van de kroon maar de juiste hoeveelheid licht krijgt, dan zal de plant als een geheel nog steeds te weinig energie aan maken. Het kan dan nodig zijn om meerdere lampen naast elkaar te gebruiken of een lamp te gebruiken met een grotere stralingshoek.

De hoeveelheid PAR licht die in vierentwintig uur op een plant valt, wordt het daglicht integraal, ofwel DLI, genoemd. DLI wordt gemeten in mol/m²/dag. Dit staat voor het aantal fotonen, in de meeteenheid mol, die in vierentwintig uur per vierkante meter kroon oppervlakte op de plant vallen. Één mol is een miljoen keer groter dan één micromol, ofwel µmol. 

Planten hebben per dag een bepaalde hoeveelheid PAR lichtdeeltjes nodig om voldoende energie aan te kunnen maken om in leven te blijven en te groeien. De eigenschappen van de kweeklamp en de manier hoe de kweeklamp in geïnstalleerd bepalen hoe lang de kweeklamp aan moet staan om de optimale DLI van de plant te bereiken.

Wanneer de PPFD waarde eerst met 3.600 wordt vermenigvuldigd en vervolgens door 1.000.000 deelt, dan krijg je de hoeveelheid licht in mol die de per uur op de plant valt. Stel dat er 100 µmol/m²/s op de plant valt, dan valt er (100 * 3.600) / 1.000.000 = 0,36 mol/m² per uur op de plant. Wordt deze kweeklamp 6 uur per dag aangezet, dan krijgt de plant in een dag 2,16 mol/m²/dag.

Hieronder hebben we een richtlijn gegeven van de optimale DLI van verschillende plantensoorten. Ook hebben we aangegeven hoe sterk de kweeklamp moet zijn om de DLI in 8 uur te behalen. Deze waardes zijn richtlijnen, voor elke plantensoort zijn er vaak uitgebreidere aanwijzingen over het belichten van de plant te vinden. Wanneer je graag meer informatie over de lichtbehoefte van een specifieke plant wilt, laat het ons dan gerust weten, dan kunnen we hiervoor een aparte, uitgebreide pagina maken.

Hieronder vindt je een selectie van de LED kweeklampen waarvan bekend is hoeveel licht, in PAR of PPFD, ze uitstralen. De technische gegevens van de kweeklampen zijn op basis van de informaite die de verkoper en/of via de fabrikant heeft gepubliceerd. Voor suggesties van andere kweeklampen kun je mailen naar info@foodplanting.com

Wil je meer weten over de lichtbehoefte van een bepaalde plant? Of heb je een andere vraag over planten? Stuur ons dan gerust een berichtje via de gegevens op de contact pagina.

• Alados, I., Foyo-Moreno, I. Y., & Alados-Arboledas, L. (1996). Photosynthetically active radiation: measurements and modelling. Agricultural and Forest Meteorology, 78(1-2), 121-131.
• Bantis, F., Smirnakou, S., Ouzounis, T., Koukounaras, A., Ntagkas, N., & Radoglou, K. (2018). Current status and recent achievements in the field of horticulture with the use of light-emitting diodes (LEDs). Scientia Horticulturae, 235, 437-451.
• Bula, R. J., Morrow, R. C., Tibbitts, T. W., Barta, D. J., Ignatius, R. W., & Martin, T. S. (1991). Light-emitting diodes as a radiation source for plants. HortScience, 26(2), 203-205.
• Fujiwara, K., Yano, A., & Eijima, K. (2011). Design and development of a plant-response experimental light-source system with LEDs of five peak wavelengths. Journal of Light & Visual Environment, 35(2), 117-122.
• Jeon, H. J., Ju, K. S., Joo, J. H., & Kim, H. G. (2012). Illuminance Distribution and Photosynthetic Photon Flux Density Characteristics of LED Lighting with Periodic Lattice Arrangements. Transactions on Electrical and Electronic Materials, 13(1), 16-18.
• Karalis, J. D. (1989). Characteristics of direct photosynthetically active radiation. Agricultural and Forest Meteorology, 48(3-4), 225-234.
• Kozai T., Fujiwara K., Runkle E. (eds) LED Lighting for Urban Agriculture. Springer, Singapore
• Kume, A. (2017). Importance of the green color, absorption gradient, and spectral absorption of chloroplasts for the radiative energy balance of leaves. Journal of plant research, 130(3), 501-514.
• Massa, G. D., Kim, H. H., Wheeler, R. M., & Mitchell, C. A. (2008). Plant productivity in response to LED lighting. HortScience, 43(7), 1951-1956.
• McDONALD, D. A. L. E., & Norton, D. A. (1992). Light environments in temperate New Zealand podocarp rainforests. New Zealand journal of ecology, 15-22.
• Motogaito, A., Hashimoto, N., Hiramatsu, K., & Murakami, K. (2017). Study of Plant Cultivation Using a Light-Emitting Diode Illumination System to Control the Spectral Irradiance Distribution. Optics and Photonics Journal, 7(06), 101.
• Nelson, J. A., & Bugbee, B. (2014). Economic analysis of greenhouse lighting: light emitting diodes vs. high intensity discharge fixtures. PloS one, 9(6), e99010.
• Olle, M., & Viršile, A. (2013). The effects of light-emitting diode lighting on greenhouse plant growth and quality. Agricultural and food science, 22(2), 223-234.
• Ouzounis, T., Rosenqvist, E., & Ottosen, C. O. (2015). Spectral effects of artificial light on plant physiology and secondary metabolism: a review. HortScience, 50(8), 1128-1135.
• Pérez, M., Teixeira da Silva, J. A., & Lao, M. T. (2006). Light management in ornamental crops. Floriculture, Ornamental and Plant Biotechnology, 4, 683-695.
• Singh, D., Basu, C., Meinhardt-Wollweber, M., & Roth, B. (2015). LEDs for energy efficient greenhouse lighting. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 49, 139-147.
• Terashima, I., Fujita, T., Inoue, T., Chow, W. S., & Oguchi, R. (2009). Green light drives leaf photosynthesis more efficiently than red light in strong white light: revisiting the enigmatic question of why leaves are green. Plant and cell physiology, 50(4), 684-697.
• Torres, A. P., & Lopez, R. G. (2010). Measuring daily light integral in a greenhouse. Department of Horticulture and Landscape Architecture, Purdue University.
• Xu, Y., Chang, Y., Chen, G., & Lin, H. (2016). The research on LED supplementary lighting system for plants. Optik-International Journal for Light and Electron Optics, 127(18), 7193-7201.