Om binnen groenten, fruit en kruiden te kunnen kweken, heb je extra licht van kweeklampen nodig. Dit komt, omdat het voor veel planten is het binnen in huis veel te donker is. Zelfs voor een zonnig raam vallen er gedurende de dag te weinig lichtdeeltjes op de bladeren van bijvoorbeeld citrusbomen, dwerg groenteplanten en kruidenplanten om de plant van voldoende energie te voorzien. Om te voorkomen dat deze planten er slecht uit gaan zien, weinig opbrengst geven en uiteindelijk zelfs sterven, is het nodig om extra lichtdeeltjes aan de plant te geven door een lamp boven de plant te hangen. In dit artikel kun je lezen welke eigenschappen een lamp een kweeklamp maken. Ook geven we voorbeelden van kweeklampen die geschikt zijn om binnen in huis te gebruiken.

Planten ervaren licht anders dan mensenogen. Hierdoor wordt de hoeveelheid licht die uit een lamp komt anders gemeten wanneer de lamp bedoeld is om planten onder te kweken dan wanneer het is om ons beter te kunnen laten kijken in een donkere ruimte. Wanneer een lamp bedoeld is om een ruimte te verlichten, wordt en gesproken over lumen en lux. Lumen geeft aan hoe intens wij het licht dat uit een lamp komt ervaren. De hoeveelheid lumen die uit een lamp komt wordt beïnvloed door de kleur van het licht en door hoeveel elektriciteit er door de lamp wordt omgezet in lichtdeeltjes.

Planten gebruiken licht niet om te zien, maar om het fotosyntheseproces van energie te voorzien. Hierbij wordt de energie uit lichtdeeltjes met een golflengte van 400 tot 700 nanometer gebruikt om energiearme koolstofdioxide en water om te zetten in energierijke glucose. Doordat licht het fotosyntheseproces van energie voorziet, gaat het er vooral om hoeveel lichtdeeltjes er op de bladeren van de plant vallen. Om aan te geven hoeveel lichtdeeltjes met een golflengte tussen de 400 en 700 nanometer er uit een lamp kopen wordt de term Photosynthetic Photon Flux gebruikt, wat wordt afgekort tot PPF. De PPF van een lamp wordt bepaald door de hoeveelheid elektriciteit die de lamp omzet in lichtdeeltjes. De term photosynthetic photon flux density, afgekort tot PPFD, wordt gebruikt om aan te geven hoeveel lichtdeeltjes er op een vlak vallen. De PPFD wordt bepaald door de PPF van de lamp, de stralingshoek van de lamp en de afstand tussen de lamp en het vlak.

Het aantal lichtdeeltjes dat een plant per dag nodig heeft om voldoende glucose te produceren om goed te groeien en eventueel een lekkere oogst te geven verschilt per plantensoort. Planten die van nature in de schaduw groeien, hebben maar weinig licht nodig om te kunnen overleven. Sterker nog, doordat schaduwplanten zo zijn aangepast aan het leven in de schaduw, groeien ze vaak slecht in de zon. De lakanthurium, ofwel de Anthurium andraeanum, is hier een goed voorbeeld van. Deze sierplant, die vooral rond de kerst verkocht wordt, groeit van origine op de bodem van het tropische regenwoud. Hierdoor bereikt deze plant al zijn maximale fotosynthese niveau bij 60 μmol/s/m² aan licht. Een lakanthurium van meer dan 60 μmol/s/m² aan licht voorzien, heeft dus weinig zin.

Voor planten die van nature in de volle zon groeien licht het punt waarop het maximale fotosynthese niveau wordt bereikt, wat ook wel het lichtverzadigingspunt wordt genoemd, veel hoger. Voor de meeste groenteplanten, zoals tomatenplanten, erwtenplanten en koolplanten, licht het lichtverzadigingspunt ergens tussen de 500 en 1500 μmol/s/m². Bij de meeste groenteplanten, fruitplanten en kruidenplanten hoef je je daarom geen zorgen te maken dat er te veel licht op de plant valt.

Het is bij volle zon planten vooral belangrijk om de planten van voldoende licht te voorzien. Dit betekent dat er een groot deel van de dag, meestal 8 tot 12 uur, voldoende lichtdeeltjes op de bladeren moeten vallen om ervoor te zorgen dat de plant meer glucose aanmaakt dan verbruikt om te overleven. Voor de meeste volle zon planten betekent dit dat er 24 uur per dag 25 tot 75 μmol/s/m² of 12 uur per dag 50 tot 150 μmol/s/m² aan licht op hun bladeren moet vallen om quitte te spelen.

Om groenteplanten, fruitplanten en kruidenplanten binnen van voldoende licht te voorzien, zou een kweeklamp die 400 tot 500 μmol/s/m² uitstraalt over de bladeren van de plant ideaal zijn. Voor planten die erom bekend staan zeer veel licht nodig te hebben, zoals citrusbomen, meloenen, Mediterrane kruiden en tomaten, zouden lampen die 500 tot 1000 μmol/s/m² ideaal zijn. Onderaan de pagina kun je enkele lampen vinden die hier volgens de fabrikant aan voldoen.

Van de meeste lampen die te koop zijn, is helaas niet bekend wat de PPF of de PPFD is. Meestal wordt er alleen technische informatie gegeven, zoals over het energieverbruik van de lamp, en aangegeven hoeveel lumen de lamp uitstraalt en welke lichtkleur er uit de lamp komt. Met deze informatie is het moeilijk om te zeggen wat de PPF van de lamp is. Op de pagina over het berekenen van de PPF en PPFD van een lamp vindt je wel enkele tools om een grove schatting te maken van de PPF en PPFD met de technische informatie van een lamp.

Voor een plant is het niet alleen belangrijk wat de eigenschappen zijn van de lamp waarmee hij verlicht wordt, maar ook hoelang de plant aanstaat. De PPFD van de lamp en de tijd dat de lamp aanstaat bepaald namelijk hoeveel lichtdeeltjes er per dag op de plant vallen. Dit totaal aantal lichtdeeltjes per dag wordt ook wel de daglicht integraal, of afgekort DLI, genoemd.

Om de DLI te berekenen heb je twee gegevens nodig: Het aantal PPFD dat op de plant valt en het aantal uur dat de lamp aan staat. Om de DLI te berekenen gebruik je de formule DLI = PPFD (in μmol/s/m²) * aantal uur dat de lamp aanstaat * (3600/1000000). Hierbij wordt 3600/1000000 gebruikt om μmol/s om te zetten naar mol/dag.

De ideale DLI verschilt van plantensoort tot plantensoort, en vaak ook van ras to ras. Gemiddeld gezien hebben bladgroenten, zoals sla of kolen, en kruiden, zoals basilicum en peterselie, een DLI van 15 tot 20 mol/dag/m² nodig. Vruchtgewassen, zoals tomaten en paprika’s, hebben een DLI van minimaal 20 mol/dag/m². Om erachter te komen hoelang je lamp elke dag aan moet staan om dit te bereiken, kun je de formule aantal uur lamp aanzetten = DLI / (3600/1000000) / PPFD (in μmol/s/m²) toepassen.

Wanneer een plant licht uit meerdere bronnen krijgt, bijvoorbeeld uit de zon en een kweeklamp, dan is het lastiger om erachter te komen wat de DLI precies is. Zeker in de lente, herfst en winter is het effect van de zon op een plant die binnen staat te verwaarlozen. Voor volle zon planten kun je daarom het beste alleen de DLI van de kweeklamp gebruiken om erachter te komen of de plant voldoende licht krijgt. Wanneer je zoekt naar wat meer precisie, dan kun je een lichtmeter gebruiken om de DLI te bepalen.

Bij het kopen van een kweeklamp valt het op dat er veel aandacht wordt besteed aan de kleur van het licht dat uit de lamp komt. Dit komt, omdat het fotosynthesesysteem van planten beter reageert op lichtdeeltjes van bepaalde golflengtes. Vooral lichtdeeltjes met een rode kleur en een golflengte tussen de 600 en 700 nanometer zijn net iets beter in het activeren van het fotosynthesesysteem dan lichtdeeltjes met een andere kleur, zoals je kunt zien in de grafiek hieronder. De nadruk ligt hier wel op meestal, want deze grafiek is gebaseerd op “de gemiddelde plant”. Voor elke plantensoort is deze grafiek weer net wat anders, doordat het fotosynthesesysteem van elke plant aangepast is op de omgeving waarin hij van nature voorkomt.

Ondanks dat het fotosynthesesysteem iets beter reageert op rode lichtdeeltjes dan op andere lichtdeeltjes, is het niet verstandig om planten alleen te voorzien van rood licht. Licht activeert namelijk niet alleen het fotosynthesesysteem, maar zorgt er ook voor dat andere processen aan of uit gezet worden. Zo zorgt blauw ligt ervoor dat planten richting de lichtbron groeien, en dus groter worden. Groen licht en uv-licht zorgen er aan de andere kant weer voor dat planten gestimuleerd worden om flavonoïden aan te maken, waardoor de oogst meer gezonde stoffen bevat.

Bij het kiezen van een lamp is het vooral belangrijk dat de lamp voldoende lichtdeeltjes uitstraalt over de plant. Als de PPFD te laag is, dan maakt de lichtkleur weinig uit op de groei, de weerstand en de oogst van de plant. Als je uit meerdere lampen kunt kiezen die dezelfde hoeveelheid licht uitstralen, dan kun je naar het spectrum kijken. 

Wanneer een plant helemaal niet blootgesteld wordt aan zonlicht, dan is het aan te raden om een full spectrum lamp te kiezen, die alle lichtkleuren uitstraalt. Als de plant voor het raam staat, dan kun je beter kiezen voor een lamp waaruit vooral rood licht komt en een beetje blauw licht. Op die manier wordt de oogst groter en bevat de oogst bijvoorbeeld meer vitamine en antioxidanten.

Hieronder staat een selectie van kweeklampen die vooral geschikt zijn voor planten die binnen in huis staan. In vergelijking met een normale lamp is het licht van een kweeklamp wat roder en wat feller, maar bij de lampen die hieronder staan valt dit redelijk mee. Om die reden is het daarom vooral aan te raden om de lampen overdag aan te zetten als ze in een ruimte staan waarin je leeft, zoals de huiskamer. Ook helpt het om de kweeklampen een beetje uit het directe zicht te zetten, bijvoorbeeld niet direct naast de televisie.

In de selectie hieronder staan alleen lampen waarvan de PPF of PPFD door de fabrikant is gegeven. Helaas is het bijna nooit duidelijk of deze waarde echt gemeten zijn, of dat deze berekend zijn. Op de pagina over het zelf berekenen van de PPF en PPFD van lampen, kun je lezen hoe je de PPF of PPFD kunt berekenen van een lamp waarvan de fabrikant geen PPF of PPFD heeft opgegeven. Ook kun je hier voorbeeld berekeningen zien van makkelijk verkrijgbare goedkope kweeklampen en kun je een berichtje plaatsen als je hulp nodig hebt om de PPF of PPFD van een lamp te achterhalen.

Wanneer je eenmaal een geschikte kweeklamp hebt uitgekozen, dan is het belangrijk om deze op de juiste manier te bevestigen. Uiteraard is het belangrijk om eerst de handleiding goed door te lezen. Hierin staat belangrijke informatie over bijvoorbeeld de minimale afstand tussen de kweeklamp en de hoeveelheid ventilatie die de lamp nodig heeft om oververhitting te voorkomen.

De meeste kweeklampen voor in huis zijn voorzien van een E27 fitting, en kun je dus gewoon in een lampenkap draaien. Lichtstrips kun je met een bijgeleverde clip, met schroeven of met een tie rap aan een plank van de kas of van een rek bevestigingen. Zowel bij het bevestigen van een kweeklamp in een lampenkap als bij het ophangen van een lichtstrip is het aan te raden om een manier te bedenken om de afstand tussen de plant en de lamp te kunnen wijzigen. Wanneer planten gaan groeien, dan wordt de afstand tussen de lamp en de plant kleiner. Omdat zelfs ledlampen behoorlijk heet kunnen worden, kan de kleinere afstand ervoor zorgen dat de bladeren van de plant verbranden. In de beschrijving van de kweeklamp vind je de aanbevolen minimale afstand.

De afstand tussen de lamp en de plant bepaald ook hoeveel PPFD er op de plant valt. Zoals eerder gezegd wordt de PPFD bepaald door het aantal lichtdeeltjes dat uit de lamp komt, de stralingshoek van de lamp en de afstand tussen de lamp en de plant. Hierdoor wordt de PPFD kleiner naarmate de afstand tussen de lamp en de plant groter wordt. Bij goede kweeklampen vind je een grafiek terug in de handleiding waarop staat wat de PPFD op verschillende afstanden is.

Mocht een enkele lamp onvoldoende licht geven om de plant goed te laten groeien, dan kun je ook twee lampen naast elkaar hangen. Hoe dichter de lampen bij elkaar gehangen worden, hoe meer het belichte vlak overlapt, en hoe hoger de PPFD dus wordt. Op die manier kun je met enkele wat goedkopere, zwakkere kweeklampen er toch voor zorgen dat een plant voldoende licht krijgt. Hoe verder de lampen van elkaar hangen, hoe groter het belichte vlak wordt. Op die manier kun je grotere planten volledig verlichten. Ook kun je door lampen te combineren het lichtspectrum uitbreiden voor een kwalitatief betere oogst, bijvoorbeeld door een full spectrum met een rode lamp te combineren.

Het zelf kweken van groenten, fruit, kruiden en bloemen gaat meestal gemakkelijk, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over het kweken van planten, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus formulier. Om naar het Disqus formulier te gaan, moet je nog iets verder naar beneden scrollen, tot voorbij de advertenties.

• Alados, I., Foyo-Moreno, I. Y., & Alados-Arboledas, L. (1996). Photosynthetically active radiation: measurements and modelling. Agricultural and Forest Meteorology, 78(1-2), 121-131.
• Bantis, F., Smirnakou, S., Ouzounis, T., Koukounaras, A., Ntagkas, N., & Radoglou, K. (2018). Current status and recent achievements in the field of horticulture with the use of light-emitting diodes (LEDs). Scientia Horticulturae, 235, 437-451.
• Bula, R. J., Morrow, R. C., Tibbitts, T. W., Barta, D. J., Ignatius, R. W., & Martin, T. S. (1991). Light-emitting diodes as a radiation source for plants. HortScience, 26(2), 203-205.
• Fujiwara, K., Yano, A., & Eijima, K. (2011). Design and development of a plant-response experimental light-source system with LEDs of five peak wavelengths. Journal of Light & Visual Environment, 35(2), 117-122.
• Jeon, H. J., Ju, K. S., Joo, J. H., & Kim, H. G. (2012). Illuminance Distribution and Photosynthetic Photon Flux Density Characteristics of LED Lighting with Periodic Lattice Arrangements. Transactions on Electrical and Electronic Materials, 13(1), 16-18.
• Karalis, J. D. (1989). Characteristics of direct photosynthetically active radiation. Agricultural and Forest Meteorology, 48(3-4), 225-234.
• Kozai T., Fujiwara K., Runkle E. (eds) LED Lighting for Urban Agriculture. Springer, Singapore
• Kume, A. (2017). Importance of the green color, absorption gradient, and spectral absorption of chloroplasts for the radiative energy balance of leaves. Journal of plant research, 130(3), 501-514.
• Massa, G. D., Kim, H. H., Wheeler, R. M., & Mitchell, C. A. (2008). Plant productivity in response to LED lighting. HortScience, 43(7), 1951-1956.
• McDONALD, D. A. L. E., & Norton, D. A. (1992). Light environments in temperate New Zealand podocarp rainforests. New Zealand journal of ecology, 15-22.
• Motogaito, A., Hashimoto, N., Hiramatsu, K., & Murakami, K. (2017). Study of Plant Cultivation Using a Light-Emitting Diode Illumination System to Control the Spectral Irradiance Distribution. Optics and Photonics Journal, 7(06), 101.
• Nelson, J. A., & Bugbee, B. (2014). Economic analysis of greenhouse lighting: light emitting diodes vs. high intensity discharge fixtures. PloS one, 9(6), e99010.
• Olle, M., & Viršile, A. (2013). The effects of light-emitting diode lighting on greenhouse plant growth and quality. Agricultural and food science, 22(2), 223-234.
• Ouzounis, T., Rosenqvist, E., & Ottosen, C. O. (2015). Spectral effects of artificial light on plant physiology and secondary metabolism: a review. HortScience, 50(8), 1128-1135.
• Pérez, M., Teixeira da Silva, J. A., & Lao, M. T. (2006). Light management in ornamental crops. Floriculture, Ornamental and Plant Biotechnology, 4, 683-695.
• Singh, D., Basu, C., Meinhardt-Wollweber, M., & Roth, B. (2015). LEDs for energy efficient greenhouse lighting. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 49, 139-147.
• Terashima, I., Fujita, T., Inoue, T., Chow, W. S., & Oguchi, R. (2009). Green light drives leaf photosynthesis more efficiently than red light in strong white light: revisiting the enigmatic question of why leaves are green. Plant and cell physiology, 50(4), 684-697.
• Torres, A. P., & Lopez, R. G. (2010). Measuring daily light integral in a greenhouse. Department of Horticulture and Landscape Architecture, Purdue University.
• Xu, Y., Chang, Y., Chen, G., & Lin, H. (2016). The research on LED supplementary lighting system for plants. Optik-International Journal for Light and Electron Optics, 127(18), 7193-7201.