Planten hebben precies de juiste hoeveelheid fosfaat nodig om goed te kunnen groeien. Wanneer er te weinig of te veel fosfaat in de grond oplost, dan groeien planten vaak slecht. Om te voorkomen dat je te weinig of te veel fosfor plantenvoeding aan de grond toevoegt, is het aan te raden om minimaal 1 keer per jaar, in de vroege lente, het fosfaatgehalte van de grond te testen. In dit artikel kun je lezen hoe je zelf een fosfaat test uitvoert met een professionele test kit of met een aquarium fosfaat kit.

Om het fosfaatgehalte van de grond te bepalen, heb je grondmonsters nodig. In de moestuin kun je deze monsters het beste op een diepte van ongeveer 5 tot 10 centimeter nemen. In dit gebied groeien de meeste wortels van moestuin planten. Om te bepalen of vaste planten voldoende fosfaat kunnen opnemen, kun je de monsters het beste op een diepte van 15 tot 20 centimeter nemen.

Wanneer je de grond van een plantenbak of van een klein kweekbed gaat bepalen, dan is het aan te raden om minimaal 5 grondmonsters te verzamelen. Voor grotere kweekbedden is het aan te raden om minimaal 10 grondmonsters te verzamelen. Om een goed beeld van de hele plantenbak of het hele kweekbed te krijgen, is het belangrijk dat de verschillende grondmonsters goed door elkaar gemengd worden.

Er zijn verschillende manieren om het fosfaat dat in de grond zit op te lossen. Wanneer je iets dieper in de literatuur van de fosfor testen duikt, dan kom je verschillende methodes tegen, zoals Mehlich 3, Bray 2 en Olsen. Wanneer je zelf wilt bepalen hoeveel fosfaat er in de grond zit, kun je deze methodes beter niet gebruiken. Om deze methodes toe te passen moet je namelijk zelf ingewikkeld extractievloeistoffen maken. In plaats daarvan kun je beter gebruikmaken van een waterextractie.

Waterextractie is een moeilijk woord voor het laten oplossen van een grondmonster in gedestilleerd water. Om een waterextractie uit te voeren doe je 2,5 milliliters licht aangeduwde vochtige grond in een schone beker samen met 150 milliliters gedestilleerd water. Dit zorgt ervoor dat je een oplossing van 1 deel grond met 60 delen water krijgt. Dit roer je 1 minuut door elkaar, bijvoorbeeld met een schone lepel. Hierna moet het mengsel 10 minuten staan, zodat het fosfaat dat vast zit aan de gronddeeltjes kan oplossen. Vervolgens filter je het grond-water mengsel door het door een koffiefilter te laten lopen. De gefilterde vloeistof gebruik je om de fosfaattest op uit te voeren. We noemen deze vloeistof het grondaftreksel.

Klik op de foto’s hieronder om ze te vergroten en om de beschrijving zichtbaar te maken:

Verderop in dit artikel vindt je een uitgebreide beschrijving van het testen van het fosfaatgehalte van de grond met verschillende professionele fosfaat testen en makkelijk verkrijgbare aquarium fosfaat testen. Al deze fosfaat testen geven aan hoeveel milligram fosfaat er in een liter van het grondaftreksel zit. Deze informatie op zich heeft weinig betekenis.

In de tabel hieronder kun je zien hoeveel fosfor bemesting er per jaar aan de grond toegevoegd moet worden met een fosfaat test die gedaan is op een grondmonster dat opgelost is in gedestilleerd water. Let hierbij goed op of de bodemtest de uitslag in fosfor (P) of in fosfaat (PO4 of PO₄³⁻) aangeeft. Zoals je kunt zien is de aanbevolen hoeveelheid fosfor bemesting aangegeven als (laagste hoeveelheid) – (grootste hoeveelheid). De lagere hoeveelheid wordt aanbevolen als je veel planten kweekt die weinig fosfor nodig hebben, als de grond veel klei bevat en/of als de grond een donkere kleur heeft omdat het veel organisch materiaal bevat. De hogere hoeveelheid wordt aanbevolen als je planten kweekt die veel fosfor nodig hebben, als de grond licht of grauw van kleur ziet omdat er weinig organisch materiaal in zit en/of als er veel zand in de grond zit.

In de tabel is de aanbevolen hoeveelheid fosfor bemesting aangegeven als fosforpentoxide, ofwel P₂O₅. Op de verpakking van plantenvoeding geeft de letter P in NPK aan hoeveel procent fosforpentoxide er in de plantenvoeding zit. Op de pagina “Organisch Bemesten: Fosfor” kun je alles lezen over wanneer het aan te raden is om extra fosfor aan de bodem toe te voegen en hoe je de opname van fosfor door planten kunt stimuleren.

Als je later gebruik maakt van andere bronnen om te bepalen of er voldoende fosfor in de bodem zit, dan is het belangrijk dat je de tabel met de zelfde extractie methoden gebruik. Bij de water extractie lost er maar weinig fosfaat op, terwijl er bij andere extractie methoden stoffen aan de extractie vloeistof toegevoegd waardoor er meer fosfaat oplost uit de grond. Wanneer er geen tabel beschikbaar is om de uitslagen van een water extractie test mee te vergelijken, dan kun je het beste kijken naar een tabel voor de Mehlich 3 extractie methoden. Wanneer je de uitslag van een fosfaat test op basis van een water extractie vermenigvuldigd met 10, dan heb je een hele grove schatting van de waarde die je zou krijgen wanneer je de Mehlich 3 extractie methoden zou gebruiken. Ook kun je een tabel gemaakt voor de Olsen-P extractie methoden gebruiken. De hoeveelheid fosfaat die een fosfaat test met op een grondmonster dat in gedestilleerd water opgelost is, komt ongeveer overeen met de hoeveelheid pure fosfor die een test met de Olsen-P extractie methoden oplevert. Wanneer de uitslag van de fosfaat test op basis van waterextractie een uitslag van 6 mg/L fosfaat aangeeft, dan komt dit ongeveer overeen met 6 mg/L fosfor wanneer er een Olsen-P extractie methoden gebruik wordt.

De Macherey-Nagel Visocolor ECO Phosphate Colorimetric Test Kit en de Quantofix Phosphate zijn twee professionele test kits om zelf het fosfaatgehalte van een vloeistof, zoals het grondaftreksel dat we hierboven hebben beschreven, te testen. Deze testkits zijn meestal beter gekalibreerd dan aquarium testen, waardoor de uitslag betrouwbaarder is. Het enige nadeel is dat deze test kits materialen bevatten voor 100 tests, waardoor de test kit als een geheel duur is. Hierdoor zijn deze test kits vooral interessant wanneer je ze met enkele andere hobby kwekers kunt delen. De prijs per individuele test is namelijk meestal niet duurder dan een aquarium test. Omdat de professionele fosfaat testen ook voor mij een behoorlijke schep uit het budget nemen, heb ik alleen de Quantofix Fosfaat test kit uitgeprobeerd.

De Quantofix Phosphat test is een van de semiprofessionele testen die je als particulier kunt kopen bij een laboratorium winkel. Deze fosfaat test heeft een bereik van 0 tot 100 mg/L of ppm fosfaat, en heeft de uitslag categorieën 0, 3, 10, 25, 50 en 100 mg/L of ppm. In de meeste gevallen hoef je het water waarin het grondmonster in is op gelost bij deze test niet verder te verdunnen om een idee te hebben hoeveel fosfaat er in het water zit.

De Quantofix Phosphat test is redelijk eenvoudig. Je begint met 5 milliliters van het grondmonster aftreksel in het testbuisje te doen. Hieraan voeg je vijf druppels van flesje nummer 1 toe. Dit eerste flesje bevat een salpeterzure oplossing en moet dus met zorg behandeld worden. In het bijgevoegde tweede kleinere buisje voeg je daarna zes druppels van het tweede flesje toe. Hierin zit hoogstwaarschijnlijk ascorbinezuur, ofwel opgeloste vitamine C.

Wanneer al de vloeistoffen in de juiste buisjes zitten kan de test beginnen. Hiervoor pak je een teststrip uit de koker en plaats je deze eerst in het grondmonster aftreksel met salpeterzuur. Het ammonium molybdaat in het testschijfje van de teststrip reageert met de fosfaationen in het grondmonster aftreksel waardoor zogenoemde Keggel ionen worden gevormd. Vervolgens wordt de teststrip in het buisje met de opgeloste vitamine C geplaatst. Hierdoor veranderen de Keggel ionen in molybdeen blauw. Hoe meer fosfaat ionen er in het grondmonster aftreksel zit, hoe meer molybdeen blauw er uiteindelijk gevormd wordt in het testschijfje van de teststrip en hoe blauwer het testschijfje zal kleuren.

Klik op de foto’s hieronder om ze te vergroten en om de beschrijving zichtbaar te maken:

Professionele fosfaat testen zijn door het grote aantal testen dat in een kit zitten vrij duur en ook niet altijd makkelijk te verkrijgen. Een goed alternatief om te bepalen hoeveel fosfaat er in de grond zit, is een aquarium fosfaat test. Deze testen zijn bij de meeste dierenwinkels te koop en zijn meestal niet al te duur.

Het enige nadeel van een aquarium fosfaat test is dat deze testen een klein bereik hebben van 0 tot maximaal 5 milligram fosfaat per liter. Wanneer je bemeste grond test, dan zal het grondaftreksel dat hierboven beschreven is de maximale waarde aangeven. Als het onverdunde grondaftreksel de hoogste waarde aangeeft, kun je de test daarom beter herhalen met een verdund grondaftreksel. Hiervoor meng je 1 deel van het grondaftreksel met 20 delen gedestilleerd water. De uitslag van de test vermenigvuldig je dan met 20 voordat je de bemestingstabel afleest. Als de kleurenkaart van de aquarium fosfaat test een zeer lage maximale waarde heeft, dan kan het zijn dat het grondaftreksel meer verdund moet worden, bijvoorbeeld door 1 deel grondaftreksel te mengen met 100 delen gedestilleerd water.

Ik heb de onderstaande aquarium fosfaat testen uitgeprobeerd op het grondaftreksel en op een oplossing waar 10 mg/L fosfaat in zat. Het grondaftreksel en de 10 mg/L fosfaat oplossing moesten in alle gevallen verdund worden om een betekenisvolle uitslag te krijgen. Volgens alle testen bevatten het grondaftreksel tussen de 2 en 4 mg/L fosfaat, dit komt overeen met de uitslag van de Quantofix Fosfaat test, die 3 mg/L aangaf. Alle testen behalve de Colombo Fosfaat Test gaven aan dat er 10 mg/L fosfaat in de oplossing met 10 mg/L fosfaat zat. Op basis van mijn eigen ervaring zou ik vooral de JBL Aquatest Fosfaat aanraden, omdat deze accuraat lijkt te zijn en makkelijk in gebruik.

De fosfaattest van de Aquatest lijn van JBL heeft een laag bereik, tussen de < 0,02 en 1,8 mg/L fosfaat, maar is wel precies, met tussenstappen van 0,2 mg/L. In de meeste gevallen zul je het grondaftreksel meestal sterk moeten verdunnen, tot een verhouding van 1:100, om een goed resultaat te krijgen als de grond voldoende of veel fosfaat bevat. Daar staat tegenover dat de waardes op de kleurenkaart dicht bij de grenswaarde van de verschillende grond categorieën liggen.

Omdat het weinig voorkomt dat een grondmonster minder dan 1,8 mg/L of ppm fosfaat bevat, kun je bij deze test het gefilterde grondmonster aftreksel beter meteen verdunnen met gedestilleerd water. Hiervoor heb je 0,05 milliliter grondaftreksel en 5 milliliters gedestilleerd water nodig. Uiteraard kun je er ook voor kiezen om bijvoorbeeld 1 milliliter van het aftreksel met 100 milliliters gedestilleerd water te gebruiken, omdat dit makkelijker af te meten is. Zorg er vooral bij grotere hoeveelheden voor dat je alles goed door elkaar mengt voordat je het testbuisje met 5 milliliters van de verdunning vult.

Om de JBL fosfaat test te beginnen doe in elk potje je 5 milliliters (verdund) grondaftreksel. Aan een van de potjes grondaftreksel voeg je twee maatschepjes uit flesje nummer 1 toe. Dit is ascorbinezuur, ofwel vitamine C poeder. Daarna voeg je tien druppels van flesje nummer twee toe. Hierin zit in ieder geval het zuur waterstofchloride en waarschijnlijk ook ammonium molybdaat.

De kleurenkaart van de JBL fosfaat test is uitgebreid, met maar liefst negen kleurvakken. Het is de bedoeling dat je door de flesjes kijkt om de kleur te bepalen. Het flesje waar alleen het grondaftreksel in zit zorgt ervoor dat de kleur van de kleurenkaart wordt gecorrigeerd voor de troebelheid en kleur van het grondaftreksel. Van alle verschillende fosfaat testen die ik heb geprobeerd, vond ik dat de kleurenkaart het beste overeen kwam met de kleur die de vloeistof uiteindelijk kreeg.

Klik op de foto’s hieronder om ze te vergroten en om de beschrijving zichtbaar te maken:

De Aquacheck fosfaat test is normaal gesproken bedoeld voor het testen van zwembadwater. Doordat zwembadwater over het algemeen nog minder fosfaat bevat dan aquariumwater, is het bereik van deze test dan ook klein, hij loopt namelijk van 0 tot 1 mg/L of ppm. Op de kleurenkaart staat de uitkomst dan ook niet in ppm, maar in ppb, ofwel “part per billion” aangeduid. De waarde op de kleurenkaart moet je dus door 1000 delen om mg/L of ppm te krijgen.

Doordat het bereik van deze test zo beperkt is, is deze test minder geschikt om het fosfaatgehalte van de grond te testen. Omdat deze test een goed ontwerp heeft en wellicht wel van waarde kan zijn als je bijvoorbeeld exact wilt weten dat er in een plantenvoeding geen fosfaat zit.

De Aquacheck fosfaat test bestaat uit twee stappen: Eerst voeg je het grondaftreksel toe tot het indicatiestreepje. Daarna voeg je simpelweg een zakje poeder toe en schud je het geheel.

Klik op de foto’s hieronder om ze te vergroten en om de beschrijving zichtbaar te maken:

Van alle aquarium fosfaat testen heeft de Colombo fosfaat test het beste bereik om het fosfaatgehalte van bemeste grond te bepalen. Dit komt, omdat deze test van alle een bereik heeft van 0 tot 5 mg/L of ppm fosfaat. Hierdoor is het meestal voldoende om het grondaftreksel een enkele keer te verdunnen met gedestilleerd water in een verhouding van 1:20.

De Colombo fosfaat test begint met het toevoegen van 10 milliliters van het grondaftreksel. Hieraan voeg je vijf druppels van flesje nummer 1 toe. Naar alle waarschijnlijkheid bevat dit flesje een zuur, zoals salpeterzuur of zwavelzuur. Vervolgens voeg je vijf druppels van het tweede flesje toe. Hier zal waarschijnlijk ammonium molybdaat zitten. Als laatste voeg je twee maatschepjes poeder toe. Dit is hoogstwaarschijnlijk ascorbinezuur, ofwel vitamine C poeder.

Hoe meer fosfaat er in het grondaftreksel zit, hoe blauwer de vloeistof in het testbuisje zal worden. Dit komt, omdat de fosfaationen samen met de waterstofionen uit het zuur dat je toevoegt, het ammonium molybdaat en het ascorbinezuur molybdeen blauw vormen. Hoe meer fosfaat er in het grondaftreksel zit, hoe meer molybdeen blauw gevormd wordt, en dus hoe blauwer de vloeistof wordt.

Wanneer de grond regelmatig bemest wordt, dan is de kans groot dat de test meer dan 5 mg/L of ppm fosfaat bevat, en de vloeistof dus de donkerste kleur van de kleurenkaart heeft. In dat geval kun je het grondmonster aftreksel verder verdunnen. Hiervoor voeg je 0,5 milliliters van het grondmonster aftreksel toe aan de testbuis en 10 milliliters gedestilleerd water. Het grondmonster aftreksel is dan verdund in een verhouding 1:20. Vervolgens voer je de rest van de test uit zoals beschreven staat in de handleiding. De uitslag van de test vermenigvuldig je vervolgens met 20 om de hoeveelheid fosfaat te verkrijgen die bij de tabel hierboven hoort. Stel dat de test aangeeft dat er 2,0 mg/L fosfaat in het verdunde grondaftreksel zit, dan kijk je in de tabel die bij een waarde van 40 mg/L of ppm hoort.

Het was onduidelijk of het onverdunde grondaftreksel in de 2,0 mg/L of in de 5,0 mg/L categorie viel, omdat de kleur van het aftreksel de kleur van de test beïnvloede. Toen het grondaftreksel verdund werd, kwam de kleur goed overeen met de 2,0 mg/L categorie. Omdat 0,5 milliliter grondaftreksel verdund was met 10 milliliters gedestilleerd water, zou er dus 40 mg/L fosfaat in de grond zitten volgens de Colombo Fosfaat Test.

Klik op de foto’s hieronder om ze te vergroten en om de beschrijving zichtbaar te maken:

Het zelf kweken van groenten, fruit, kruiden en bloemen gaat meestal gemakkelijk, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over het kweken van planten, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus formulier. Om naar het Disqus formulier te gaan, klik je op de “Stel een vraag!”-knop hieronder.

• Duboc, O., Hernandez-Mora, A., Wenzel, W. W., & Santner, J. (2022). Improving the prediction of fertilizer phosphorus availability to plants with simple, but non-standardized extraction techniques. Science of the Total Environment, 806, 150486.
• Fuhrman, J & Zhang, Hailin & Schroder, Jackie & Davis, R & Payton, Mark. (2005). Water-Soluble Phosphorus as Affected by Soil to Extractant Ratios, Extraction Times, and Electrolyte. Communications in Soil Science and Plant Analysis. 36. 
• Golicz, K., Hallett, S., & Sakrabani, R. (2021). Novel procedure for testing of soil field test kits involving paper strips. Soil Use and Management, 37(3), 607-617.
• Heidari-Bafroui, H., Charbaji, A., Anagnostopoulos, C., & Faghri, M. (2021). A Colorimetric Dip Strip Assay for Detection of Low Concentrations of Phosphate in Seawater. Sensors, 21(9), 3125.
• Herrera, D., Mylavarapu, R. S., Harris, W. G., & Colee, J. (2022). Soil Phosphorus Sources and Their Relative Water Solubility and Extractability. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 53(12), 1445-1455.
• Jordan-Meille, Lionel & Rubaek, Gitte & Ehlert, P.A.I. & Genot, Valérie & Hofman, Georges & Goulding, Keith & Recknagel, Juergen & Provolo, Giorgio & Barraclough, P.. (2012). An overview of fertilizer-P recommendations in Europe: Soil testing, calibration and fertilizer recommendations. Soil Use and Management. 28.
• Koralage, I. S. A., Silva, N. R. N., & De Silva, C. S. (2015). The determination of available phosphorus in soil: a quick and simple method.
• Luscombe, P. C., Syers, J. K., & Gregg, P. E. H. (1979). Water extraction as a soil‐testing procedure for phosphate. Communications in soil science and plant analysis, 10(11), 1361-1369.
• Matula, J. (2009). A relationship between multi-nutrient soil tests (Mehlich 3, ammonium acetate, and water extraction) and bioavailability of nutrients from soils for barley. Plant, Soil and Environment, 55(4), 173-180.
• Mccray, J. & Wright, Alan & Luo, Yigang & Ji, Shangning. (2012). Soil Phosphorus Forms Related to Extractable Phosphorus in the Everglades Agricultural Area. Soil Science. 177. 31–38.
• Persson, K. B. (1997). Soil phosphate analysis: A new technique for measurement in the field using a test strip. Archaeometry, 39(2), 441-443.
• Renneson, M., Barbieux, S., & Colinet, G. (2016). Indicators of phosphorus status in soils: significance and relevance for crop soils in southern Belgium. A review. Biotechnologie, Agronomie, Société Et Environnement, 20(S1).
• Rubæk, G. H. (Ed.). (2015). Validity and analytical robustness of the Olsen soil P test and other agronomic soil P tests used in Northern Europe. DCA-Nationalt Center for Fødevarer og Jordbrug.
• Sissingh, H. A. (1971). Analytical technique of the Pw method, used for the assessment of the phosphate status of arable soils in the Netherlands. Plant and Soil, 34(1), 483-486.
• Sorn-Srivichai, P., Syers, J. K., Tillman, R. W., & Cornforth, I. S. (1988). An evaluation of water extraction as a soil-testing procedure for phosphorus I. Glasshouse assessment of plant-available phosphorus. Fertilizer research, 15(3), 211-223.
• Steinfurth, K., Hirte, J., Morel, C., & Buczko, U. (2021). Conversion equations between Olsen-P and other methods used to assess plant available soil phosphorus in Europe–A review. Geoderma, 401, 115339.
• Steinfurth, K., Börjesson, G., Denoroy, P., Eichler-Löbermann, B., Gans, W., Heyn, J., ... & Buczko, U. (2022). Thresholds of target phosphorus fertility classes in European fertilizer recommendations in relation to critical soil test phosphorus values derived from the analysis of 55 European long-term field experiments. Agriculture, Ecosystems & Environment, 332, 107926.
• USDA-NRCS (2015). Soil Health – Phosphorus. Guides for Educators.
• van Eysinga, J. R. (1971). Fertilization of tomatoes with phosphate. Centre for Agricultural Publishing and Documentation.
• Vandermoere, S., Van De Sande, T., Tavernier, G., Lauwers, L., Goovaerts, E., De Nies, J., & De Neve, S. (2020). Soil phosphorus testing for intensive vegetable cropping. Journal of Plant Nutrition and Soil Science, 183(3), 345-354.
• Van der Paauw, F. (1956). Calibration of soil test methods for the determination of phosphate and potash status. Plant and Soil, 8(2), 105-125.
• Van der Paauw, F. (1971). An effective water extraction method for the determination of plant-available soil phosphorus. Plant and Soil, 34(1), 467-481.
• Wuenscher, R., Unterfrauner, H., Peticzka, R., & Zehetner, F. (2015). A comparison of 14 soil phosphorus extraction methods applied to 50 agricultural soils from Central Europe. Plant, Soil and Environment, 61(2), 86-96.