Deze pagina wordt op dit moment verbeterd en in kleinere, compactere pagina’s opgesplitst. Uiteraard is dit wat werk, dus nu ziet de pagina er een beetje chaotisch uit.

Citrusbomen die het hele jaar buiten in de volle grond staan in Nederland of België hebben andere eigenschappen nodig dan in hun warmere herkomstgebieden. In ons klimaat zijn de winters kouder en is de zonkracht lager, waardoor slechts een beperkt aantal soorten geschikt is om buiten te overleven. Zelfs bij deze soorten gaat het niet om maximale groei of grote oogsten, maar om de kans op overleven zo groot mogelijk te maken.

Hieronder vind je een overzicht van welke citrusbomen wel en niet geschikt zijn om in Nederland en België het hele jaar buiten in de volle grond te zetten.

In gebieden waar citrussen normaal groeien, zoals Valencia en Sevilla, is het winterklimaat veel zachter en zijn er meer zonuren in het groeiseizoen. Op basis van de door mij bewerkte ECA&D-klimaatdata zie je dat de minimumtemperaturen in Spanje zelden onder nul komen, terwijl in Nederland waarden van –10 °C of lager regelmatig voorkomen. Dat betekent dat citrusbomen hier alleen kunnen overleven als ze genetisch zijn aangepast aan kou. Uit onderzoek blijkt dat juist genen die de productie van beschermende eiwitten, suikers en antioxidanten reguleren, grotendeels bepalen hoe winterhard een citrusboom is.

Daarnaast tonen de zonuren- en lichtkrachtgegevens aan dat Nederland veel minder zonnestraling krijgt dan Zuid-Spanje. Waar citrusbomen daar maandenlang intens licht en warmte hebben om vruchten volledig af te rijpen, lukt dat hier meestal niet. Daarom is het verstandiger om in ons klimaat te kiezen voor soorten waarvan je het blad kunt gebruiken in de keuken, of die kleine vruchten produceren die ook onrijp al bruikbaar zijn.

Voor buitenteelt in Nederland en België zijn er maar een paar soorten en hybriden citrussen die kou echt beter verdragen dan de rest. Wilde citroen (Poncirus trifoliata) is het meest winterhard (tot ver onder –15 °C) en wordt vaak als onderstam gebruikt—al zijn de vruchten bitter. Onder de eetbare soorten scoren yuzu (Citrus junos), satsuma mandarijn (C. unshiu), Changsha mandarijn (C. reticulata ‘Changsha’), Ichang papeda (C. ichangensis) en hybriden zoals citranges en citrumelo het best bestand tegen koude winters (tot ca. –8 tot –12 °C bij ideale omstandigheden). Kumquat (Fortunella spp.) en kumquat-hybriden zoals limequat en orangequat verdragen lichte vorst en leveren kleine, bruikbare vruchten.

Let bij aanschaf op de dikte van stam en takken: jonge boompjes met dun hout en een kleine kroon zijn veel gevoeliger voor kou. Kies daarom liever een oudere boom met een stevige stam en een goed ontwikkeld bladerdak. Vermijd exemplaren die er verzwakt uitzien—bijvoorbeeld bomen die al zwaar belast zijn met vruchten, tekenen van lichtgebrek vertonen (heel grote bladeren, weinig blad in verhouding tot de vruchten) of vergeling hebben. Zulke bomen zijn vaak minder vitaal en minder bestand tegen kou.

Een citrusboom die het hele jaar buiten blijft staan, kan het beste in de volle grond geplant worden. In een pot is de vorstbestendigheid van een citrusboom namelijk een stuk minder hoog, doordat de wortels snel door vorst beschadigd kunnen raken. In de volle grond moet het heel lang heel hard vriezen voordat de wortels bevroren worden.

Bij het planten van een citrusboom in de volle grond is het belangrijk om een plek uit te zoeken waar het zeer zonnig is en waar de citrusboom uit de wind staat. Tegen een bakstenen muur die zon opvangt, zou helemaal fijn zijn, omdat het daar meestal wat warmer is. Uiteraard is het belangrijk dat de citrusboom niet op een plek wordt geplant waar er plassen water blijven staan na een stevige regenbui. Ook is het aan te raden om zand door de bovenste 50 centimeter van de grond te mengen in een straal van 1,5 meter rondom de stam van de citrusboom.

Ik ben bezig langzaam aan betere pagina’s te maken over de verzorging van citrusbomen die het hele jaar door buiten staan in Nederland of België. Deze pagina’s zijn alvast gereed: 

Lees HIER hoe je een citrusboom voeding geeft voor optimale vorstbestendigheid.

Om een citrusboom succesvol de winter door te krijgen, is het belangrijk om de citrusboom hier zo veel mogelijk op voor te bereiden. Om een citrusboom weerbaar te maken tegen vorst, is het allereerst belangrijk dat de citrusboom in goede conditie is. Dit betekent dat de citrusboom het hele jaar voldoende plantenvoeding en water moet krijgen. Citrusbomen die onvoldoende water, stikstof en kalium krijgen, zijn gevoeliger voor vorst dan citrusbomen die hier voldoende van krijgen. Dit komt, omdat citrusbomen die het hele jaar voldoende water en plantenvoeding krijgen meer suikers kunnen produceren door het fotosyntheseproces. Deze suikers werken als een natuurlijk antivries, waardoor citrusbomen met grote suikerreserves minder snel beschadigen dan citrusbomen die vaak te weinig water of te weinig plantenvoeding krijgen.

Ook is het belangrijk om een citrusboom die het hele jaar door buiten staat niet tot nauwelijks te snoeien. Een grote kroon houdt meestal net iets meer warmte vast dan een kleinere kroon. Daarnaast zit de suikervoorraad van een citrusboom opgeslagen in de bladeren. Door te snoeien haal je een deel van deze suikervoorraad weg, waardoor de citrusboom minder goed kan herstellen van de vorst.

Citrusvruchten kunnen slechter tegen vorst dan de bladeren en takken, vooral als de vruchten onrijp zijn. Het is daarom te overwegen om onrijpe vruchten aan het einde van de herfst van de citrusboom te halen. De kans is klein dat de vruchten nog gaan rijpen, maar ze trekken wel suikers en andere voedingsstoffen weg uit de rest van de citrusboom.

Citrusbomen die in de weken voordat het begint te vriezen elke dag water krijgen, kunnen beter tegen vorst dan citrusbomen die weinig water krijgen. Zodra het er naar uit ziet dat het in de komende weken kan gaan vriezen, is het daarom aan te raden om de citrusboom elke dag wat water te geven.

Een andere manier om de grond zo warm mogelijk te houden, is door de grond tussen het begin van de herfst en het moment dat de laatste kans op vorst verstreken is af te dekken met zwart plastic. Zwart plastic voorkomt dat de warmte van de zon die op de grond schijnt weerkaatst wordt. Hierdoor is de grond meestal een graad warmer dan wanneer de grond niet met zwart plastic afgedekt is. Vooral bij lichte vorst kan dit voor de wat gevoeligere citrusbomen net het verschil maken tussen overleven en dood gaan.

De vorstbestendigheid van een citrusboom is beter wanneer het in de weken voordat het vriest koel is geweest, met temperaturen tussen de 5 en 10 graden Celsius. Wanneer de stam van de citrusboom in de weken voordat het vriest regelmatig opwarmt, dan is de kans groter dat de citrusboom beschadigd raakt als het vriest. Om dit te voorkomen, kun je de stam en de hoofdtakken wit maken met een natuurlijk bomenwitsel. De witte kleur weerkaatst zonlicht, zodat de stam en de takken minder snel opwarmen en de kans groter is dat de citrusboom in rust gaat.

De beste manier om een redelijk winterharde citrusboom te beschermen tegen vorst is door de citrusboom in te pakken met grond. Zodra het weerbericht aangeeft dat het binnenkort ‘s nachts gaat vriezen, dan schep je een berg grond rondom de stam van de citrusboom, het liefst tot en met de kroon. Druk de grond stevig aan, compacte grond houdt namelijk meer warmte vast dan losse grond. Eventueel kun je gaas gebruiken om de berg grond op zijn plek te houden. Zodra het warmer begint te worden is het belangrijk om de berg zo snel mogelijk weer weg te halen, omdat de stam anders kan beschadigen.

Door een berg grond rondom de stam te leggen, voorkom je dat de cellen in de stam kapotvriezen. Binnen in de berg grond is de temperatuur meestal 5 tot 11 graden Celsius hoger dan buiten de berg. Wanneer het buiten -5 graden Celsius wordt, dan blijft de stam die is beschermd door een berg grond dus boven het vriespunt. Hierdoor is de kans dat een citrusboom kapot vriest een stuk kleiner. Zolang de stam en eventueel het eerste deel van de dikkere takken warmer blijven dan -2 graden Celsius, dan is de kans dat de citrusboom weer hersteld heel groot.

Eventueel kun je de berg afdekken met een laag zwart plastic, omdat dit er voor zorgt dat de grond meer warmte opneemt door de zon. Ook zou je kunnen experimenteren met een laag natuurlijk schapenwol onder het zwarte plastic te leggen. Schapenwol is een natuurlijke isolator, dus de kans is groot dat het ervoor zorgt dat de grond minder snel afkoelt als het in de nacht kouder is.

Een ander extraatje dat je kunt toevoegen aan de grond berg, is een handwarmer. Een handwarmer bestaat uit een omhulsel van dik plastic waar een gel in zit. In de gel zit ook een metalen schijfje dat als het ingedrukt wordt een chemische reactie veroorzaakt waarbij warmte ontstaat. Door de handwarmer net voordat het gaat heftig vriezen in de bovenlaag van de grond berg te stoppen, blijft de bovenkant van de stam van de citrusboom voor een paar uur wat warmer. Zorg er voor dat de handwarmer met een paar centimeter grond bedekt is, zodat het de warmte kan afgeven aan de grond en de warmte niet meteen verloren gaat aan de lucht. Vooral als het er naar uit ziet dat het iets kouder wordt dan de citrusboom aan kan, kan dit een verschil maken.

De meeste citrusbomen lopen schade op wanneer ze voor een langere tijd aan vorst worden blootgesteld. De conditie van de citrusboom, de manier waarop de citrusboom is voorbereid op de vorst en de vorstbescherming die gebruikt is, bepaald hoe groot de schade aan de citrusboom zal zijn.

Wanneer een citrusboom blootgesteld wordt aan vorst, dan bevriest het water in de cellen van de citrusboom. Als water bevriest, dan neemt het in volume toe, waardoor de cel vaak kapot barst. Ook heeft ijs een uitdrogende werking, waardoor het in de eerste weken na de vorst vaak lijkt alsof de citrusboom dorst heeft.

Als het hard gevroren heeft en de citrusboom er in de ochtend nog bevroren uit ziet, dan is het aan te raden om de citrusboom nat te spuiten met handwarm water. Hoe sneller de citrusboom ontdooid, hoe groter de kans is dat de citrusboom het overleeft.

Na lichte vorstschade laat een citrusboom meestal binnen enkele dagen zijn bladeren vallen. Dit is een goed teken. Zolang de citrusboom niet opnieuw blootgesteld wordt aan te lage temperaturen, zal de citrusboom in de lente weer nieuwe bladeren krijgen.

Wanneer de bladeren aan de citrusboom blijven hangen, maar de bladeren eruit beginnen te zien alsof ze in water geweekt zijn en slap gaan hangen, dan is dit een reden tot zorg. Als delen van de tak, de hele tak of zelfs de hele citrusboom dood is gegaan door de vorst, dan blijven de bladeren aan de citrusboom hangen. In de weken na de vorst kleuren de bladeren langzaam aan wit of brons. Uiteindelijk wordt de tak of kroon bruin en dor.

Het is belangrijk om een door vorst beschadigde citrusboom het eerste half jaar niet te snoeien. Vooral wanneer alleen delen van de kroon beschadigd zijn geraakt kan het wegknippen van takken die er dood uit zien het herstel van de citrusboom in de weg zitten. Ook is het belangrijk om de citrusboom voldoende water en plantenvoeding te geven, zodat de citrusboom geen extra stress ervaart tijdens het herstel. 

Heb jij een vraag over citrusbomen? Stuur deze dan naar info@FoodPlanting.com, dan probeer ik hem zo goed en snel mogelijk te beantwoorden. Let op: alleen volledig ingevulde vragen waarvoor toestemming is gegeven om (geanonimiseerd) te delen op foodplanting.com, en die nog niet op de website beantwoord zijn, kan ik in behandeling nemen.

• Anderson, J. A., Gusta, L. V., Buchanan, D. W., & Burke, M. J. (1983). Freezing of water in citrus leaves. Journal of the American Society for Horticultural Science, 108(3), 397-400.
• Davies, F. S., Jackson, L. K., & Rippetoe, L. W. (1986). Citrus trunk and soil temperature variations in soil banks during freeze conditions. In Proceedings of the... annual meeting of the Florida State Horticulture Society (USA).
• Davies, F. S., & Ferguson, J. J. (2000). Growth, Development, and Cultural practices for young citrus trees. Horticultural Reviews, 24, 319-372.
• Geisel, P. M., & Unruh, C. L. (2003). Frost protection for citrus and other subtropicals.
• Guy, C. L., Yelenosky, G., & Sweet, H. C. (1980). Light exposure and soluble sugars in citrus frost hardiness. Florida Scientist, 268-273.
• Inch, S., Stover, E., Driggers, R., & Lee, R. F. (2014). Freeze response of citrus and citrus-related genotypes in a Florida field planting. HortScience, 49(8), 1010-1016.
• Jackson Jr, J. L., Ayers, D. H., & Parsons, L. R. (1986, June). Performance of individual tree covers for cold protection of young citrus. In Proceedings of the Florida State Horticultural Society (Vol. 99, pp. 18-22).
• Kim, B. S., Lee, B. B., Jung, S. K., & Choi, H. S. (2021). Pilot study to evaluate performance of frost-yuzu fruit trees under protected cultivation. Agriculture, 11(7), 660.
• Kumar, R. S. (2017). Textile Is a Boon Agriculture.
• Koo, R. C. J. (1981). The effect of fall irrigation on freeze damage to citrus. In Proceedings of the Florida State Horticultural Society (Vol. 94, pp. 37-38).
• Koo, R. C. J. (1985). Effects of nitrogen and potassium fertilization on winter injury of citrus trees. In Proc. Fla. State Hort. Soc (Vol. 98, pp. 53-56).
• Parsons, L. R., Wheaton, T. A., & Yelenosky, G. (1995). Handwarmers benefit young citrus trees during freezes. HortScience, 30(2), 231-233.
• Primo-Capella, A., Martínez-Cuenca, M. R., & Forner-Giner, M. Á. (2021). Cold Stress in Citrus: A Molecular, Physiological and Biochemical Perspective. Horticulturae, 7(10), 340.
• Rieger, M., Krewer, G., Lewis, P., Linton, M., & McClendon, T. (2003). Field evaluation of cold hardy citrus in coastal Georgia. HortTechnology, 13(3), 540-544.
• Rose, A. J., & Yelenosky, G. (1979). Citrus trunk wrap evaluations [Cold protection, Florida]. In Proceedings of the Florida State Horticultural Society.
• Sauls, J. W. (1988). Texas Citrus: Cold Protection. Leaflet/Texas Agricultural Extension Service; no. 2287.
• Sharma, S. C., Sahoo, A., & Chand, R. (2019). Potential use of waste wool in agriculture: an overview. Indian Journal of Small Ruminants, 25(1), 1-12.
• Smith, E., Coolong, T., & Knox, P. (2017). Commercial Freeze Protection for Fruits and Vegetables. UGA Extension, 1479.
• Whitney, J. D. (1985, March). Florida citrus freeze losses and recovery in the field. In ASME Citrus Engineering Symposium(Vol. 99724, pp. 1-21). American Society of Mechanical Engineers.
• Yelenosky, G. (1996). An Overview of Florida Citrus Freeze Survival. In Proceedings-Florida State Horticultural Society (Vol. 109, Pp. 118-123). Florida State Horticultural Society.
• Yelenosky, G. (1975). Cold hardening in citrus stems. Plant physiology, 56(4), 540-543.