Dit artikel citeren? Gebruik dan onderstaande bronvermelding:

van Rooij, C. (2025). Water besparen door het gebruik van bacteriën. Foodplanting. https://www.foodplanting.com/2025/06/04/water-besparen-door-het-gebruik-van-bacteri%C3%ABn/

Planten hebben water nodig om te kunnen groeien, bloeien en vrucht te dragen. Maar door warmere zomers, drogere lentes en steeds strengere sproeiregels, krijgen ze dat water niet altijd vanzelf. Gelukkig hoeven planten het niet alleen te doen. In de bodem leven bodembacteriën die hen helpen om beter met droogte om te gaan. In dit artikel lees je hoe bodembacteriën planten kunnen helpen om met droogte om te gaan, hoe je goede bodembacteriën aan de grond kunt toevoegen en hoe je de bacteriën in de grond kunt verzorgen.

Planten bestaan voor het grootste deel uit water. Ze gebruiken dit niet alleen als bouwstof, maar ook voor het transport van voedingsstoffen en voor de fotosynthese. In Nederland en België is het meestal niet zo droog dat er helemaal geen water meer in de bodem zit. Vaak valt er af en toe regen of wordt er gesproeid, waardoor planten net genoeg water krijgen om te overleven, maar niet genoeg om optimaal te groeien, bloeien en vrucht te dragen.

Wanneer planten in droge omstandigheden terechtkomen, reageren ze op verschillende manieren. Sommige soorten hebben zich evolutionair aangepast aan een droog klimaat. Denk bijvoorbeeld aan agave, die dikke bladeren heeft waarin hij water opslaat. Andere planten kiezen ervoor om sneller te bloeien en zaden te vormen zodra het droog wordt, zodat ze hun voortplanting veiligstellen. Rucola is daar een goed voorbeeld van: zodra de grond te droog wordt, schiet het snel door. De meeste tuinplanten passen zich echter aan door hun groei bij te stellen. Zo ontwikkelen zonnebloemen bij aanhoudende droogte kleinere bladeren, waardoor er minder water via verdamping verloren gaat.

Droogte beïnvloedt ook de opname van voedingsstoffen. Essentiële elementen zoals stikstof, fosfor en kalium moeten opgelost zijn in water voordat de wortels ze kunnen opnemen. Wanneer er te weinig vocht beschikbaar is, verloopt deze opname trager. Tegelijkertijd neemt de activiteit van bodemorganismen af. Vooral bodembacteriën zijn daar gevoelig voor, waardoor er minder voedingsstoffen vrijkomen uit organisch materiaal, zoals mest en dode plantenresten. Dit maakt planten bij droogte dubbel kwetsbaar: niet alleen krijgen ze minder water, maar ook minder voeding.

Rondom de wortels van planten bevindt zich een bijzonder actief gebied in de bodem: de rhizosfeer. In deze smalle zone leven veel meer micro-organismen dan in de rest van de bodem. Dat komt doordat planten via hun wortels suikers, aminozuren en andere stoffen afgeven die bacteriën aantrekken. In ruil daarvoor helpen die bacteriën de plant aan voedingsstoffen en stimuleren ze de groei.

Wanneer het droog wordt, verandert deze samenwerking. Planten geven andere signaalstoffen af zodra ze stress ervaren. Daarmee trekken ze specifiek micro-organismen aan die bekend staan om hun droogtetolerantie. Dit proces wordt soms omschreven als een ‘schreeuw om hulp’ van de plant: een manier om extra hulptroepen te mobiliseren wanneer het droger wordt.

Om planten beter bestand te maken tegen droogte, kun je gebruik maken van bodembacteriën die de natuurlijke afweermechanismen van de plant versterken. Deze bacteriën, ook wel PGPR (plant growth-promoting rhizobacteria) genoemd, helpen planten op meerdere manieren om om te gaan met een tekort aan water. Hieronder lees je hoe ze dat doen, van het stimuleren van wortelgroei tot het verminderen van stress en het vasthouden van water op celniveau.

Een van de belangrijkste manieren waarop bodembacteriën planten helpen om beter met droogte om te gaan, is door de wortelgroei te stimuleren. Dat doen ze via de productie van plantenhormonen, zoals Indool-3-azijnzuur (IAA) en gibberellinen. Deze hormonen zorgen ervoor dat wortels zich sneller ontwikkelen, dieper de grond in groeien en meer vertakkingen krijgen. Daardoor kan de plant met zijn wortels dieper en verder reiken, tot in bodemlagen waar bij droogte vaak nog net genoeg water zit om te overleven.

Vooral bacteriën uit de geslachten Pseudomonas, Rhizobium, Azospirillum, Azotobacter, Arthrobacter en Microbacterium staan bekend om hun vermogen om IAA aan te maken. Bij toenemende droogte neemt hun IAA-productie toe, omdat dit een overlevingsvoordeel oplevert voor zowel de plant als de bacterie. Een groter en actiever wortelstelsel betekent namelijk dat de plant beter blijft groeien en meer suikers blijft afstaan aan de bacteriën in de rhizosfeer. Bij tomaat bijvoorbeeld leidt behandeling met Priestia aryabhattai en Paenibacillussp. tot een duidelijk grotere wortelmassa, mede door verhoogde productie van IAA en cytokininen.

Gibberellinen werken aanvullend op IAA. Ze stimuleren onder andere de verlenging van wortelcellen, waardoor wortels sneller de diepere bodemlagen bereiken. Bij sla blijkt inoculatie met Bacillus spp. geïsoleerd uit de Atacama-woestijn te zorgen voor een aanzienlijke verbetering van de waterstatus en nutriëntenopname onder droogtestress, mede door verbeterde wortelontwikkeling. De combinatie van deze hormonen zorgt ervoor dat planten zich bij matige droogte niet alleen verdedigen, maar actief aanpassen door op zoek te gaan naar water op moeilijk bereikbare plekken. 

Ook mediterrane gewassen, zoals olijfbomen, reageren sterk op deze hormonale stimulatie. In experimenten met inheemse PGPR-stammen leidde inoculatie tot duidelijk verbeterde wortelontwikkeling en verhoogde droogtetolerantie, dankzij de bacteriële productie van zowel IAA als ACC-deaminase.

Ook mediterrane gewassen, zoals olijfbomen, reageren sterk op deze hormonale stimulatie. In experimenten met inheemse bacterie-stammen leidde inoculatie tot duidelijk verbeterde wortelontwikkeling en verhoogde droogtetolerantie, dankzij de productie van zowel IAA als ACC-deaminase.

Sommige bodembacteriën scheiden exopolysachariden (EPS) uit: lange koolhydraten die als een soort gel rondom de wortels gaan zitten. Deze gel werkt als een spons die water vasthoudt in de buurt van de wortels. Zo blijft de wortelzone langer vochtig, zelfs als de rest van de grond al is uitgedroogd. Dat is belangrijk, want als wortels zelf uitdrogen, kunnen ze beschadigd raken en minder goed functioneren.

De EPS-laag beschermt niet alleen de wortels, maar ook de watermoleculen in de bodem. Doordat deze moleculen steviger worden vastgehouden, verdampen ze minder snel. Alleen de wortels van de plant kunnen ze dan nog opnemen. Dat betekent dat het beschikbare water langer in de bodem blijft, precies waar de plant het nodig heeft.

Als de bovenste grondlagen volledig uitdrogen, drogen ook de gelachtige EPS-laagjes uit. Ze veranderen dan in een soort vlies dat zich als een dun dekseltje tussen de gronddeeltjes nestelt. Net als een deksel op een pan voorkomt dat er stoom ontsnapt, voorkomt dit vliesje dat er water uit de diepere bodemlagen verdampt. Hierdoor blijft de grond langer vochtig en heeft de plant dus minder snel last van waterstress.

Wanneer een plant last heeft van droogte, raakt hij in de stress. Eén van de belangrijkste stresshormonen die dan vrijkomt, is ethyleen. Dit plantenhormoon speelt een rol bij het stoppen van de groei van de plant en het versneld verouderingsproces van de bladeren. Ethyleen ontstaat in de plant uit een voorloperstof: 1-aminocyclopropaan-1-carbonzuur (ACC).

Gelukkig zijn er bacteriën in de rhizosfeer die deze stressreactie helpen onderdrukken. Zodra ze merken dat er veel ACC in hun omgeving vrijkomt, maken ze een enzym aan dat ACC-deaminase heet. Dit enzym wordt door de plantenwortels opgenomen en breekt het ACC in de plant af, nog voordat het in de plant omgezet kan worden in ethyleen. Door de hoeveelheid ACC in de plant te verlagen, zorgen de bacteriën ervoor dat het ethyleenniveau daalt en de plant dus rustiger blijft reageren op droogte.

Het effect is vergelijkbaar met een natuurlijke stressremmer. Planten die minder ethyleen aanmaken, houden hun bladeren langer vast, blijven doorgroeien en zijn beter bestand tegen tijdelijke droogte. Zo bleek uit onderzoek dat tomatenplanten die behandeld waren met ACC-deaminase-producerende Bacillus subtilis een hogere relatieve waterinhoud en minder oxidatieve schade hadden tijdens droogte. Ook bij aardbeien liet een PGPR-biofertilizer zien dat het fotosyntheseverlies onder droogte sterk afnam, doordat het ethyleengehalte werd onderdrukt. En in druiven verminderde de inzet van ACC-deaminase-bacteriën de schade aan cellen door droogte, terwijl de antioxidatieve afweer van de plant juist toenam.

Verschillende soorten rhizobacteriën, zoals Pseudomonas, Enterobacter, Bacillus en Azospirillum, staan bekend om hun vermogen om ACC-deaminase te produceren. In droge bodems kunnen zij dus het verschil maken tussen een plant die stopt met groeien en een plant die zich aanpast aan de omstandigheden.

Wanneer planten weinig water uit de grond kunnen opnemen, verliezen ze meer water uit hun cellen dan dat er binnenkomt. Dat zorgt ervoor dat de cellen inkrimpen, minder goed functioneren en vatbaarder worden voor schade. Om dat te voorkomen, maken planten stoffen aan die helpen om water in de cel vast te houden. Deze stoffen worden osmolyten genoemd. Ze werken een beetje zoals een sportdrankje: ze vullen het vochtgehalte aan, stabiliseren eiwitten en zorgen dat cellen minder snel beschadigd raken door uitdroging.

Twee van de belangrijkste osmolyten zijn het aminozuur proline en het stikstofhoudende molecuul glycinebetaïne. Ze verlagen de osmotische waarde van de plantencel — dat wil zeggen: ze verhogen de concentratie opgeloste stoffen in de cel. Hierdoor ontstaat een gradiënt waarbij water uit de omgeving de cel in stroomt, in plaats van eruit. Op die manier kunnen planten zelfs bij een lage bodemvochtigheid toch water opnemen en vasthouden.

Sommige bodembacteriën helpen planten om deze stoffen aan te maken, of leveren ze zelf. Ze stimuleren bijvoorbeeld de genen van de plant die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van proline en glycinebetaïne, of geven signaalstoffen af die die productie in gang zetten. Er zijn ook bacteriën die zelf osmolyten aanmaken en uitscheiden, die vervolgens door de wortels van planten kunnen worden opgenomen.

Dit effect is niet alleen theoretisch, maar ook praktisch aangetoond. In komkommerplanten leidde de aanwezigheid van PGPR-bacteriën tot een hogere productie van proline en suikers, waardoor de cellen langer gevuld bleven met water. In aardbeien bleek dat bacteriën de verdamping verlaagden en de bladschade door uitdroging beperkten. En ook bij olijfplanten zorgden bacteriën voor een betere osmotische aanpassing en verbeterde waterhuishouding onder droge omstandigheden.

Deze vorm van samenwerking laat zien hoe bacteriën niet alleen helpen met wortelgroei of waterretentie, maar ook op celniveau een buffer opbouwen tegen uitdroging. Dankzij deze ‘biologische hydratatieboost’ houden planten hun cellen functioneel, zelfs wanneer de bodem kurkdroog aanvoelt.

Een van de meest directe manieren om planten beter bestand te maken tegen droogte, is door doelgericht bodembacteriën toe te voegen. Deze zogeheten inoculanten bevatten vaak een mix van rhizobacteriën die bekendstaan om hun positieve effecten op wortelgroei, wateropname en stressbestendigheid. Ze worden meestal toegepast tijdens het zaaien of uitplanten, zodat de bacteriën zich kunnen vestigen in de rhizosfeer van jonge planten.

Producten met meerdere bacteriestammen zijn doorgaans effectiever dan mengsels met slechts één soort. Dat komt doordat verschillende bacteriën een ander specialisme hebben, zoals het stimuleren van wortelgroei, het verhogen van de osmolytenproductie of het beschermen tegen schadelijke micro-organismen. Door ze te combineren, ontstaat er een robuuste microbiële gemeenschap die op meerdere fronten ondersteuning biedt bij droogtestress.

Wie inoculanten wil gebruiken, kan kiezen uit commerciële mengsels die speciaal ontwikkeld zijn voor gebruik in de tuin. Deze zijn eenvoudig toe te voegen aan de bodem, vaak opgelost in water of vermengd met organisch materiaal. Een goed voorbeeld is TNC Bactorr, een Bacillus-mengsel dat bestaat uit onder andere Bacillus amyloliquefaciens, Bacillus brevis, Bacillus circulans, Bacillus coagulans, Bacillus firmus, Bacillus halodenitrificans, Bacillus laterosporus, Bacillus licheniformis, Bacillus megaterium, Bacillus mycoides, Bacillus pasteurii, Bacillus polymyxa en Bacillus subtilis. Het is een van de weinige producten waarbij transparant wordt vermeld welke bacteriën het precies bevat. Biobizz Microbes geeft ook duidelijkheid over de inhoud en bevat Bacillus valezensis, Bacillus megaterium, Bacillus pumilus en Bacillus licheniformis. Neudorff Azet Rasen Kalk is bijzonder omdat het meer bevat dan alleen Bacillus-soorten: het bevat ook Azospirillum spec., Azotobacter spec. en Frateuria aurentia, naast Bacillus megaterium. Het is daarmee een van de weinige mengsels met een bredere bacteriële diversiteit én een bekende samenstelling. ECOstyle Bodem Booster, ECOstyle Terra-Fertiel en Biotabs Bactrex bevatten eveneens Bacillus-bacteriën, maar vermelden helaas niet welke soorten precies aanwezig zijn. Door slim gebruik te maken van dit soort mengsels kun je de biodiversiteit en weerbaarheid van het bodemleven snel en effectief verhogen.

Goede bacteriën toevoegen is een belangrijke eerste stap, maar om echt effect te hebben, moeten ze zich ook thuis voelen in de bodem. Door je tuin slim te onderhouden, kun je ervoor zorgen dat deze micro-organismen actief blijven, zich vermeerderen en hun werk blijven doen — ook tijdens droge periodes.

Organische meststoffen spelen een belangrijke rol bij het ondersteunen van bodembacteriën die planten helpen om droogte beter te verdragen. Door organisch materiaal zoals compost of luzernehooi aan de bodem toe te voegen, voorzie je niet alleen de plant van voedingsstoffen, maar creëer je ook een gunstig leefklimaat voor goede bacteriën. Organische stoffen dienen als voedselbron voor micro-organismen en verbeteren de structuur van de bodem, waardoor bacteriën zich beter kunnen vestigen en actiever blijven, zelfs bij beperkte bodemvochtigheid.

Uit verschillende proeven blijkt dat de combinatie van organische mest en specifieke bacteriesoorten zorgt voor een krachtiger effect dan wanneer deze los van elkaar worden toegepast. Zo bleek onder andere dat Bacillus subtilis in combinatie met cellulose een sterker effect heeft op wortelgroei bij paprika, dat Bacillus licheniformis in combinatie met compost de productie van groeihormonen bij tomaat versterkt, en dat Azospirillum effectiever is in droogteomstandigheden wanneer het voldoende organisch materiaal tot zijn beschikking heeft.

De juiste manier van water geven is cruciaal om goede bodembacteriën, zoals Bacillus, Azospirillum en Azotobacter, actief te houden. Na het aanbrengen van een inoculant — bijvoorbeeld tijdens het zaaien of uitplanten — is het belangrijk om de grond meteen licht vochtig te maken, zodat de bacteriën zich goed kunnen verspreiden rond de wortels. De dagen erna moet de bodem licht vochtig blijven, zonder kletsnat te zijn. Te veel water kan ervoor zorgen dat bacteriën wegspoelen of dat de bodem te zuurstofarm wordt. Geef dus liever vaker kleine beetjes water dan in één keer een grote plens.

Zodra planten goed geworteld zijn, kun je de manier van water geven aanpassen. Voor zaailingen of jonge planten is het essentieel dat de bovenste 10 cm van de grond niet volledig uitdroogt, omdat de wortels nog ondiep zijn. Bij volwassen planten ligt de focus juist op het stimuleren van diepere wortelgroei. In die fase helpt het om minder frequent maar wel diep te bewateren. Dat moedigt de plant aan om water te zoeken in diepere lagen, waar de rhizosfeer vaak stabieler en rijker is aan bacteriële activiteit. Door slim te variëren met de watergift, afhankelijk van de groeifase, ondersteun je zowel de plant als de bacteriën die haar weerbaarder maken tegen droogte.

Ook op de lange termijn blijft het belangrijk om te voorkomen dat de grond uitdroogt tot stof of langdurig verzadigd raakt. Een gezonde balans tussen lucht en vocht in de bodem helpt bacteriën actief te blijven, en verhoogt hun vermogen om hormonen, antioxidanten en beschermende stoffen aan te maken. Mulch, compost en het vermijden van harde bewatering met een tuinslang zijn praktische manieren om de waterhuishouding stabiel te houden en het bodemleven te ondersteunen.

Het zelf kweken van groenten, fruit, kruiden en bloemen gaat meestal gemakkelijk, maar soms zit er ook wel eens wat tegen. Mocht je een vraag hebben over het kweken van planten, dan zullen wij deze zo goed mogelijk proberen te beantwoorden. Je kunt je vragen onderaan deze pagina stellen, via het Disqus formulier. Om naar het Disqus formulier te gaan, klik je op de “Stel een vraag!”-knop hieronder.

• Ahluwalia, O., Singh, P. C., & Bhatia, R. (2021). A review on drought stress in plants: Implications, mitigation and the role of plant growth promoting rhizobacteria. [Een overzicht van droogtestress bij planten: gevolgen, bestrijding en de rol van plantgroei-stimulerende rhizobacteriën.]
• Ahmad, H. M., Fiaz, S., Hafeez, S., Zahra, S., Shah, A. N., Gul, B., ... & Wang, X. (2022). Plant growth-promoting rhizobacteria eliminate the effect of drought stress in plants: a review. [Plantgroei-stimulerende rhizobacteriën heffen het effect van droogtestress bij planten op: een overzicht.]
• Almirón, C., Petitti, T. D., Ponso, M. A., Romero, A. M., Areco, V. A., Bianco, M. I., & Yaryura, P. M. (2025). Functional and genomic analyses of plant growth promoting traits in Priestia aryabhattai and Paenibacillus sp. [Functionele en genomische analyses van plantgroeibevorderende eigenschappen in Priestia aryabhattai en Paenibacillus-isolaten uit de rhizosfeer van tomaat.]
• Bebber, D. P., & Richards, V. R. (2022). A meta-analysis of the effect of organic and mineral fertilizers on soil microbial diversity. [Een meta-analyse van het effect van organische en minerale meststoffen op de microbiële diversiteit in de bodem.]
• Benard, P., Zarebanadkouki, M., Brax, M., Kaltenbach, R., Jerjen, I., Marone, F., ... & Carminati, A. (2019). Microhydrological niches in soils: How mucilage and EPS alter the biophysical properties of the rhizosphere and other biological hotspots. [Microhydrologische niches in bodems: hoe slijmstoffen en EPS de biofysische eigenschappen van de rhizosfeer en andere biologische hotspots beïnvloeden.]
• Benmrid, B., Ghoulam, C., Zeroual, Y., Kouisni, L., & Bargaz, A. (2023). Bioinoculants as a means of increasing crop tolerance to drought and phosphorus deficiency in legume-cereal intercropping systems. [Bio-inoculanten als middel om de droogte- en fosfortekorttolerantie van gewassen te verhogen in peulvrucht-granen mengteeltsystemen.]
• Bouremani, N., Cherif-Silini, H., Silini, A., Bouket, A. C., Luptakova, L., Alenezi, F. N., ... & Belbahri, L. (2023). Plant Growth-Promoting Rhizobacteria (PGPR): A Rampart against the Adverse Effects of Drought Stress. [Plantgroei-stimulerende rhizobacteriën (PGPR): een verdedigingslinie tegen de nadelige effecten van droogtestress.]
• Chakdar, H., Kumar, M., Pandiyan, K., Singh, A., Nanjappan, K., Kashyap, P. L., ... & Srivastava, A. K. (2021). Integrated use of Bacillus siamensis and biochar enhances drought tolerance and nutrient uptake in olive plants. [Geïntegreerd gebruik van Bacillus siamensis en biochar verhoogt de droogtetolerantie en nutriëntenopname bij olijfplanten.]
• Chandra, P., Wunnava, A., Verma, P., Chandra, A., & Sharma, R. K. (2021). Strategies to mitigate the adverse effect of drought stress on crop plants—influences of soil bacteria: a review. [Strategieën om de nadelige effecten van droogtestress op gewasplanten te beperken — invloeden van bodembacteriën: een overzicht.]
• De Vries, F. T., Griffiths, R. I., Knight, C. G., Nicolitch, O., & Williams, A. (2020). Harnessing rhizosphere microbiomes for drought-resilient crop production. [Het benutten van rhizosfeermicrobiomen voor droogteresistente gewasproductie]
• Ech-Chatir, L., Ouhaddou, R., Ikan, C., Boutasknit, A., Hashem, A., Avila-Quezada, G. D., ... & Meddich, A. (2025). Co-inoculation of compost with arbuscular mycorrhizal fungi and endophytic bacteria to alleviate the adverse impact of drought stress in maize. [Co-inoculatie van compost met arbusculaire mycorrhizaschimmels en endofytische bacteriën om de nadelige effecten van droogtestress bij maïs te verzachten]
• El-Saadony, M. T., Saad, A. M., Mohammed, D. M., Fahmy, M. A., Elesawi, I. E., Ahmed, A. E., ... & El-Tarabily, K. A. (2024). Drought-tolerant plant growth-promoting rhizobacteria alleviate drought stress and enhance soil health for sustainable agriculture: A comprehensive review. [Droogtetolerante, plantgroei-stimulerende rhizobacteriën verlichten droogtestress en verbeteren de bodemgezondheid voor duurzame landbouw: een uitgebreid overzicht]
• Ferrante, R., Campagni, C., Vettori, C., Checcucci, A., Garosi, C., & Paffetti, D. (2024). Meta-analysis of plant growth-promoting rhizobacteria interaction with host plants: implications for drought stress response gene expression. [Meta-analyse van de interactie tussen plantgroei-stimulerende rhizobacteriën en gastplanten: implicaties voor genexpressie bij de droogtestressrespons]
• García‑López, J. V., Redondo, S., Flores‑Duarte, N., Rodríguez‑Llorente, I. D., Pajuelo, E., & Mateos‑Naranjo, E. (2024). PGPR‑based biofertilizer modulates strawberry photosynthetic tolerance responses under severe drought. [Op PGPR gebaseerde biofertilizer beïnvloedt de fotosynthetische tolerantie van aardbei onder ernstige droogte]
• Gu, Z., Hu, C., Gan, Y., Zhou, J., Tian, G., & Gao, L. (2024). Role of microbes in alleviating crop drought stress: A review. [De rol van micro-organismen bij het verlichten van droogtestress bij gewassen: een overzicht]
• Jain, D., Phurailatpam, L., & Mishra, S. (2020). Microbes-mediated mitigation of drought stress in plants: Recent trends and future challenges. [Door microben gemedieerde vermindering van droogtestress bij planten: recente ontwikkelingen en toekomstige uitdagingen]
• Khajeeyan, R., Salehi, A., Movahhedi Dehnavi, M., Hamidian, M., & Hazrati, S. (2024). Evaluation of the benefits of plant growth-promoting rhizobacteria and mycorrhizal fungi on biochemical and morphophysiological traits of Aloe barbadensis Mill under water deficit stress. [Beoordeling van de voordelen van plantgroei-stimulerende rhizobacteriën en mycorrhizaschimmels op biochemische en morfofysiologische eigenschappen van Aloe barbadensis Mill onder watertekortstress]
• Khan, N., Ali, S., Tariq, H., Latif, S., Yasmin, H., Mehmood, A., & Shahid, M. A. (2020). Water conservation and plant survival strategies of rhizobacteria under drought stress. [Waterbesparing en overlevingsstrategieën van rhizobacteriën onder droogtestress]
• Kozaeva, E., Eida, A. A., Gunady, E. F., Dangl, J. L., Conway, J. M., & Brophy, J. A. (2024). Roots of synthetic ecology: Microbes that foster plant resilience in the changing climate. [De wortels van synthetische ecologie: microben die de veerkracht van planten versterken in een veranderend klimaat]
• Kroener, E., Zarebanadkouki, M., Kaestner, A., & Carminati, A. (2014). Nonequilibrium water dynamics in the rhizosphere: How mucilage affects water flow in soils. [Niet-evenwichts waterdynamiek in de rhizosfeer: hoe slijmstoffen de waterstroom in bodems beïnvloeden]
• Kundel, D., Bodenhausen, N., Jørgensen, H. B., Truu, J., Birkhofer, K., Hedlund, K., ... & Fliessbach, A. (2020). Effects of simulated drought on biological soil quality, microbial diversity and yields under long-term conventional and organic agriculture. [Effecten van gesimuleerde droogte op biologische bodemkwaliteit, microbiële diversiteit en opbrengsten onder langdurige conventionele en biologische landbouw]
• Loiko, N., & Islam, M. N. (2024). Plant–soil microbial interaction: Differential adaptations of beneficial vs. pathogenic bacterial and fungal communities to climate-induced drought. [Plant–bodem-microbe-interactie: verschillende aanpassingen van nuttige versus pathogene bacteriële en schimmelgemeenschappen aan door het klimaat veroorzaakte droogte]
• Mahanta, D., Bhattacharyya, R., Mishra, P. K., Gopinath, K. A., Channakeshavaih, C., Krishnan, J., ... & Bhatt, J. C. (2017). Influence of a six-year organic and inorganic fertilization on the diversity of the soil culturable microrgansims in the Indian mid-Himalayas. [Invloed van zes jaar organische en anorganische bemesting op de diversiteit van kweekbare bodemmicro-organismen in de Indiase Midden-Himalaya]
• Misra, P., Maji, D., Awasthi, A., Pandey, S. S., Yadav, A., Pandey, A., ... & Kalra, A. (2019). Vulnerability of soil microbiome to monocropping of medicinal and aromatic plants and its restoration through intercropping and organic amendments. [Kwetsbaarheid van het bodemmicrobioom voor monocultuur van medicinale en aromatische planten en het herstel ervan via mengteelt en organische bodemverbetering]
• Mnasri, B., Mrabet, M., & Triki, M. A. (2021). Evaluation of Indigenous Olive Biocontrol Rhizobacteria as Plant Growth Promoters and Stress Alleviators. [Evaluatie van inheemse biocontrole-rhizobacteriën van olijf als plantgroeibevorderaars en stressverlichters]
• Monohon, S. J., Manter, D. K., & Vivanco, J. M. (2021). Conditioned soils reveal plant-selected microbial communities that impact plant drought response. [Geconditioneerde bodems onthullen door planten geselecteerde microbiële gemeenschappen die de droogterespons van planten beïnvloeden]
• Moreno-Lora, A., Rodríguez-Morgado, B., Peláez, C., & Cazorla, F. M. (2023). Cellulose as a formulation matrix for Bacillus subtilis improves drought tolerance in pepper plants. [Cellulose als formulatiematrix voor Bacillus subtilis verbetert de droogtetolerantie van paprikaplanten]
• Murali, M., Singh, S. B., Gowtham, H. G., Shilpa, N., Prasad, M., & Amruthesh, K. N. (2020). Induction of drought tolerance in tomato through ACC‑deaminase producing Bacillus subtilis Rhizo SF 48. [Inductie van droogtetolerantie bij tomaat door ACC-deaminase-producerende Bacillus subtilis Rhizo SF 48]
• Nadeem, S. M., Ahmad, M., Zahir, Z. A., Javaid, A., & Ashraf, M. (2014). The role of mycorrhizae and plant growth promoting rhizobacteria (PGPR) in improving crop productivity under stressful environments. [De rol van mycorrhiza en plantengroei-bevorderende rhizobacteriën (PGPR) bij het verbeteren van gewasproductiviteit onder stressvolle omstandigheden]
• Naseem, H., Ahsan, M., Shahid, M. A., & Khan, N. (2018). Exopolysaccharides producing rhizobacteria and their role in plant growth and drought tolerance. [Exopolysacharide-producerende rhizobacteriën en hun rol in plantengroei en droogtetolerantie]
• Pan, R., Wang, J., Tian, H., Luo, Y., Liu, Y., & Zheng, T. (2022). Plant growth-promoting rhizobacteria improve cucumber drought tolerance by regulating antioxidant defense and proline and soluble sugar metabolism. [Plantgroei-stimulerende rhizobacteriën verbeteren de droogtetolerantie van komkommer door het reguleren van de antioxidatieve verdediging en het metabolisme van proline en oplosbare suikers]
• Pérez-Moncada, U. A., Santander, C., Ruiz, A., Vidal, C., Santos, C., & Cornejo, P. (2024). Design of microbial consortia based on arbuscular mycorrhizal fungi, yeasts, and bacteria to improve the biochemical, nutritional, and physiological status of strawberry plants growing under water deficits. [Ontwerp van microbiële consortia op basis van arbusculaire mycorrhizaschimmels, gisten en bacteriën om de biochemische, nutritionele en fysiologische toestand van aardbeiplanten te verbeteren bij watertekort]
• Philippot, L., Chenu, C., Kappler, A., Rillig, M. C., & Fierer, N. (2024). The interplay between microbial communities and soil properties. [De wisselwerking tussen microbiële gemeenschappen en bodemeigenschappen]
• Poudel, M., Mendes, R., Costa, L. A., Bueno, C. G., Meng, Y., Folimonova, S. Y., ... & Martins, S. J. (2021). The role of plant-associated bacteria, fungi, and viruses in drought stress mitigation. [De rol van plant-geassocieerde bacteriën, schimmels en virussen bij het verminderen van droogtestress]
• Raghuwanshi, R. (2024). Prospects of cropping with polysaccharides producing microbes under drought stress. [Vooruitzichten voor gewasteelt met polysacharide-producerende microben onder droogtestress]
• Rilling, J. I., Acuña, J. J., Sadowsky, M. J., & Jorquera, M. A. (2019). Putative nitrogen-fixing bacteria associated with the rhizosphere and roots of two Chilean endemics. [Mogelijke stikstofbindende bacteriën in de rhizosfeer en wortels van twee Chileense endemische soorten]
• Rubin, R. L., van Groenigen, K. J., & Hungate, B. A. (2017). Plant growth promoting rhizobacteria are more effective under drought: a meta-analysis. [Plantgroei-stimulerende rhizobacteriën zijn effectiever onder droogte: een meta-analyse]
• Sajid, M., Azeem, M., Baig, K. S., Raza, A., Zahid, M., Manzoor, H., … & Zahir, Z. A. (2021). Rhizobacterial species-induced systemic tolerance in strawberry (Fragaria × ananassa) under drought stress conditions. [Door rhizobacteriesoorten geïnduceerde systemische tolerantie bij aardbei (Fragaria × ananassa) onder droogtestressomstandigheden]
• Santander, C. J., González, F. I., Pérez, U., Ruiz, A., Aroca, R., Santos, C., Cornejo, P., & Vidal, G. (2024). Enhancing water status and nutrient uptake in drought-stressed lettuce plants (Lactuca sativa L.) via inoculation with different Bacillus spp. isolated from the Atacama Desert. [Verbetering van de waterhuishouding en nutriëntenopname bij door droogte gestreste slaplanten (Lactuca sativa L.) via inoculatie met verschillende Bacillus-soorten geïsoleerd uit de Atacama-woestijn]
• Sharma, P., Sharma, S., & Singh, H. (2022). Enhancement of drought tolerance in tomato (Solanum lycopersicum) by Azospirillum and Bacillus licheniformis under organic soil management. [Verhoging van droogtetolerantie bij tomaat (Solanum lycopersicum) door Azospirillum en Bacillus licheniformis onder organisch bodembeheer]
• Shoaib, M., Banerjee, B. P., Hayden, M., & Kant, S. (2022). Roots’ drought adaptive traits in crop improvement. [Droogte-adaptieve worteleigenschappen in gewasverbetering]
• Timmusk, S., Behers, L., Muthoni, J., Muraya, A., & Aronsson, A. C. (2017). Perspectives and challenges of microbial application for crop improvement. [Perspectieven en uitdagingen van microbiële toepassing voor gewasverbetering]
• Vidal, C., González, F., Santander, C., Pérez, R., Gallardo, V., Santos, C., ... & Cornejo, P. (2022). Management of rhizosphere microbiota and plant production under drought stress: A comprehensive review. [Beheer van rhizosfeermicrobiota en plantproductie onder droogtestress: een uitgebreid overzicht]
• Vurukonda, S. S. K. P., Vardharajula, S., Shrivastava, M., & SkZ, A. (2016). Enhancement of drought stress tolerance in crops by plant growth promoting rhizobacteria. [Versterking van droogtestresstolerantie bij gewassen door plantgroei-stimulerende rhizobacteriën]
• Winterfeldt, S., Cruz-Paredes, C., Rousk, J., & Leizeaga, A. (2024). Microbial resistance and resilience to drought across a European climate gradient. [Microbiële resistentie en veerkracht tegen droogte langs een Europees klimaatspectrum]
• Zheng, W., Zeng, S., Bais, H., LaManna, J. M., Hussey, D. S., Jacobson, D. L., et al. (2018). Plant growth-promoting rhizobacteria (PGPR) reduce evaporation and increase soil water retention. [Plantgroei-stimulerende rhizobacteriën (PGPR) verminderen verdamping en verhogen het waterbergend vermogen van de bodem]
• Zheng, X., Zhang, Y., Li, T., Chen, H., & Wang, L. (2021). ACC‑deaminase-producing rhizobacteria reduce oxidative damage and improve antioxidant activity in grapevine under drought stress. [ACC-deaminase-producerende rhizobacteriën verminderen oxidatieve schade en verbeteren de antioxidatieve activiteit bij wijnstokken onder droogtestress]