Er zijn relatief weinig consumenten stikstof testen beschikbaar die speciaal worden gemaakt zijn om de hoeveelheid stikstof in de aarde te testen. Dit komt waarschijnlijk, omdat de meeste mensen standaard plantenvoeding aan hun planten geven. Het idee om alleen plantenvoeding te geven wanneer planten dit nodig hebben, is voor de meeste planten eigenaren nog geen gewoonte. Hierdoor zijn de testen die speciaal gemaakt zijn om het stikstofgehalte van de aarde te bepalen relatief duur en moeilijk verkrijgbaar.

Er bestaan wel veel nitraat, nitriet en ammonium testen voor vijver- en aquariumwater. Dit komt, omdat een teveel aan deze stikstofrijke stoffen schadelijk kunnen zijn voor vissen. Doordat deze testen door verschillende fabrikanten worden geproduceerd, zijn ze relatief goedkoop en op veel plekken te verkrijgen. Daarom hebben wij uitgezocht of deze testen ook gebruikt kunnen worden om de hoeveelheid nitraat, nitriet en ammonium in de aarde te bepalen. Met een paar kleine aanpassingen, bleek dit goed te werken. In dit artikel vertellen we hoe deze aquarium testen gebruikt kunnen worden om het stikstofgehalte van de aarde te bepalen.

Aquarium watertesten worden normaal gedaan met het water dat in het aquarium of in de vijver zit. De grond in de tuin of in een plantenbak is droog of vochtig, maar, als het goed is, nooit nat. Daarom zullen we de grondmonsters die we verzameld hebben moeten oplossen om een aquarium watertest te gebruiken. Hiervoor heb je naast een grondmonster, waarover we meer vertellen in DIT artikel, ook een schoon bakje nodig om de oplossing in te maken, iets om mee te roeren, een koffiefilter, een weegschaal en water.

De grootste moeilijkheid bij het gebruik van aquarium watertesten om het stikstofgehalte van de bodem te bepalen is het oplossen van de aarde. Het meest eenvoudige is om één deel aarde, bijvoorbeeld 100 gram, te mengen met één deel gedestilleerd water, in dit geval dan ook 100 gram. Wanneer de vloeistof uit dit mengsel wordt gebruikt om de test op uit te voeren, geeft de kleurenkaart van de test meteen de juiste waarde aan. Als de test bijvoorbeeld zegt dat er 50 mg/L nitraat in de aarde zit, dan bevat de aarde ook 50 mg/L nitraat.

Alle testen hebben een bepaald bereik. Dit betekent dat als de hoeveelheid van de gemeten stof boven of onder het bereik van de test ligt, de test alleen zal aan geven dat er minder dan de ondergrens of meer dan de bovengrens van de stof aanwezig is. De professionele nitraat teststrips van Quantofix hebben bijvoorbeeld een bereik van 0 tot 500 mg/L nitraat. Een monster kan nooit minder dan 0 mg/L nitraat bevatten, dus bij deze test zit je qua ondergrens altijd goed. In de meeste gevallen bevat de grond niet meer dan 500 mg/L nitraat. Het is dan ook aan te raden om eerst een test uit te voeren met een mengsel van één deel aarde en één deel water.

In sommige gevallen kan een monster wél meer dan 500 mg/L nitraat bevatten. Dit was bijvoorbeeld het geval met onze wormenmest dat bedoeld is als een bodemverbeteraar. Ook wanneer het bekend is dat er een te grote hoeveelheden plantenvoeding aan de grond zijn toegevoegd, kan het zijn dat er meer dan 500 mg/L nitraat in de bodem zit. In deze gevallen zal een test van één deel aarde en één deel gedestilleerd water de hoogste testuitslag geven. Dit wijst er meestal op dat er meer nitraat in de vloeistof zit dan de test kan meten. In dat geval is het aan te raden om de test te herhalen met één deel aarde gemengd met tien delen gedestilleerd water. De uitslag van de test moet dan met tien worden vermenigvuldigd om erachter te komen hoeveel nitraat er in de grond zit.

Bij het uitvoeren van een bodemtest, wil je natuurlijk dat de uitslag zo accuraat mogelijk is. De vloeistof die gebruikt wordt om het grondmonster mee op te lossen, heeft invloed op de uitslag van de test. Om een betrouwbare uitslag te krijgen, is het af te raden om kraanwater te gebruiken. Kraanwater in Nederland mag tot 50 mg/L nitraat bevatten. Ons eigen kraanwater bevat volgens onze nitraat test bijvoorbeeld rond de 20 mg/L nitraat. Wanneer we dit kraanwater zouden gebruiken voor het testen van de grondsamples, dan zouden we veel meer nitraat meten dan er eigenlijk in de bodem zit.

Een alternatief voor kraanwater is bronwater, ofwel niet-bruisend mineraalwater uit een flesje. Hiervoor kun je het beste Sourcy naturel gebruiken, omdat dit van alle soorten mineraal water het minste nitraat bevat, ongeveer 0,9 mg/L. Andere opties zijn Bar-Le-Duc mineraalwater naturel koolzuurvrij en Chaudfontaine natuurlijk mineraalwater, die beide minder dan 1,0 mg/L nitraat bevatten. Andere merken mineraal- of bronwater bevatten vaak meer nitraat, en kun je dus beter niet gebruiken voor een accurate test.

Een beter alternatief voor kraanwater is gedestilleerd water. Gedestilleerd water wordt verkregen door de stoom van kokend water op te vangen en te laten condenseren. De mineralen en andere vervuilingen die in het water zitten, blijven in de ketel achter. Hierdoor is dit water zeer zuiver. Wanneer dit water gebruikt wordt om de aarde te verdunnen, is de kans klein dat de resultaten van een bodemtest worden beïnvloed.

De meeste nitraat testen hebben een foutmarge van maximaal 5% wanneer er gedestilleerd water wordt gebruikt. Eventueel zou dit naar beneden gebracht worden naar 2 tot 3% door een 0,01M calciumchloride oplossing te gebruiken. Hiervoor wordt 1,47 gram calciumchloride opgelost in 1 liter gedestilleerd water. In de meeste gevallen is dit een onnodige stap, omdat de uitslag met gedestilleerd water al behoorlijk accuraat is. Alleen wanneer de geteste vloeistof veel nitriet bevat, kan het gebruik van een calciumchloride oplossing wel helpen om een beter resultaat te krijgen.

Naast de verhouding tussen de aarde en het water, is het ook belangrijk om te kijken naar hoelang het mengsel wordt geroerd of geschud en hoelang het mengsel staat tot de test wordt afgenomen. Hierbij hangt de tijd dat er geroerd of geschud moet worden vooral af van de textuur van de grond. Grond waar veel zand in zit hoeft maar kort geroerd of geschud te worden. Voor het beste resultaat roer of schudt je deze mengsels 3 tot 5 minuten. Wanneer er veel klei in de grond zit, dan komen de stikstofdeeltjes moeilijker vrij. Eigenlijk zouden deze mengsels een uur geschud of geroerd moeten worden. Dit is natuurlijk niet handig, hou er daarom rekening mee dat de werkelijke stikstof waardes 5 tot 10% hoger kunnen liggen dan de test aangeeft wanneer je een kleigrond test.

Na het roeren of schudden van het mengsel, is het water troebel. Je zou het mengsel neer kunnen zetten en kunnen wachten tot alle aarde deeltjes naar de bodem zijn gezakt voordat de test wordt uitgevoerd. Dit kost best wel wat tijd, bij sommige grondsoorten wel een hele dag, waardoor dit niet efficiënt is. Om de test sneller te kunnen uitvoeren, kun je een koffiefilter in het mengsel duwen. De test voer je dan uit met de vloeistof dat in het filter zit. Voor testen waarbij je de vloeistof in een buisje moet doen, helpt het om een pipet te gebruiken om de vloeistof uit de filter te halen. Bij het gebruik van een aquarium watertest gebruik je de vloeistof uit de filter dus in plaats van vijver- of aquariumwater.

Vrijwel alle aquarium en “professionele” nitraat testen, zoals de nitraattest van Tetra voor aquariums en de nitraatteststrips van Stelzner of Quantofix, geven de hoeveelheid nitraat in mg/L of PPM in de geteste vloeistof aan. Veel tabellen met informatie over hoeveel mg/L of PPM stikstof er in de aarde moet zitten, geven dit helaas niet aan in de totale hoeveelheid nitraat. In plaats daarvan geven ze dit aan in de hoeveelheid nitraat-stikstof, ofwel NO₂⁻-N. Hierbij wordt dus alleen het gewicht van het stikstofdeeltje in nitraat weergegeven, en wordt het gewicht van de zuurstofdeeltjes in nitraat dus niet meegeteld. Gemiddeld gezien moet de uitslag van de nitraattest, die eventueel gecorrigeerd is voor het verdunnen van de aarde, gedeeld worden door 2,226 om aan de hoeveelheid nitraat-stikstof in de aarde te komen. Door rekening te houden met de vochtigheid van het grondmonster dat gebruikt is voor de nitraattest en met de textuur van de aarde, kun je tot een preciezere uitslag komen. In de berekeningstool hieronder kun je per grondsoort de hoeveelheid nitraat-stikstof berekenen.

Ook voor aquarium en “professionele” ammonium testen geldt dat deze meestal de hoeveelheid ammonium aangeven, en niet de hoeveelheid ammonium-stikstof, ofwel NH₄⁺-N. Om de hoeveelheid ammonium-stikstof te berekenen op basis van de uitslag van een ammonium test, vermenigvuldig je de uitslag van de test in mg/L of PPM met 0,776. Doordat ammonium testen minder vaak worden gedaan dan nitraat testen, zijn er voor de ammoniumtesten helaas geen nauwkeurigere correctiefactoren voor de verschillende grondsoorten.

Met al deze formules en correctie- en omrekenfactoren kan inmiddels ingewikkeld klinken. Om te laten zien dat het eigenlijk niet zo moeilijk is, zullen we een rekenvoorbeeld geven. Laten we als voorbeeld de resultaten van de Tetra nitraat test en Tetra ammonium test, die we verderop reviewen, nemen die we gedaan hebben met de wormenmest. Voor beide tests hebben we een aarde-water mengsel gebruik waarin één deel aarde opgelost was in twee delen water.

Volgens de kleurenkaart van de Tetra nitraat test zat er meer dan 100 mg/L nitraat in de geteste vloeistof. Wanneer we dit corrigeren voor de verdunning, dan komen we uit 100 mg/L (uitslag test) * 2 (water ratio) = 200 mg/L nitraat in de wormenmest. We gebruiken we de standaard omrekenfactor van 2,226 om de hoeveelheid stikstof in het nitraat te bepalen, omdat er weinig zand en klei in wormenmest zit. Dit betekent dat er 200 mg/L (nitraat gehalte) / 2,226 (omrekenfactor) = 89,85 mg/L nitraat-stikstof in de wormenmest zit.

Nu doen we hetzelfde voor de Tetra ammonium test. Deze test gaf aan dat er in de testvloeistof 1,5 mg/L ammonium zat. Wanneer we dit corrigeren voor het verdunnen van de aarde, dan komen we uit op 1,5 mg/L (uitslag test) * 2 (water ratio) = 3,0 mg/L nitraat in de wormenmest. Om erachter te komen hoeveel stikstof er in het ammonium zit, vermenigvuldigen we dit met 0,776. Dit betekent dat er dus 3,0 mg/L (ammonium gehalte) * 0,776 (omrekenfactor) = 2,33 mg/L ammonium-stikstof in de wormenmest zit.

Er zijn een groot aantal nitraat, nitriet en ammonium testen voor aquarium- en vijverwater te verkrijgen. Wij hebben verschillende testen uitgeprobeerd om te zien of de testen eenvoudig waren om uit te voeren, veilig waren en een overtuigend resultaat gaven.

De Tetra Test NO₃⁻ bestaat uit drie flesjes testvloeistof en een bakje testpoeder. Daarnaast zit er een maatschepje en een testbuisje bij. In plaats van aquariumwater, voegen wij water uit het filter van ons aarde-water mengsel toe. De vloeistof die in het filter van het bakje met de aarde-water oplossing zit voegen we met een pipet toe aan het testbuisje, tot het 5 milliliter streepje. Hieraan voegen we 14 druppels van het eerste, grootste flesje toe en schudden het buisje een paar keer. Daarna voegen we zeven druppels van het tweede flesje toe, en schudden ook weer even. Dan is het tijd om een maatschepje van de testpoeder toe te voegen, waarna het testbuisje ook weer even geschud moet worden. Als laatste voegen we zeven druppels van de oranje testvloeistof uit het derde flesje toe, en schudden weer even. Hierna is het enkele minuten wachten tot de kleur is ontwikkeld.

De kleurenkaart van de Tetra Test NO₃⁻ loopt van 0 tot 100 mg/L nitraat. Het eerste sample dat we getest hebben, was een monster van een stuk grond met aarde dat meer dan een jaar niet bemest was. Voor het testen van deze aarde hebben we één deel aarde gemengd met twee delen gedestilleerd water, waardoor het mengsel een aarde-water verhouding van 1:2 had. De vloeistof uit het aarde-water mengsel bevatte volgens de kleurenkaart 12,5 mg/L nitraat. Na een korte som, weten we dat de onbesmet grond een nitraat gehalte van rond de 25 mg/L had. Wanneer de aarde niet al te veel nitraat bevat, zoals bij deze aarde, kun je beter één deel aarde oplossen in één deel gedestilleerd water. Op die manier kun je de hoeveelheid nitraat in de grond meteen aflezen van de kleurenkaart, zonder dat je iets hoeft te berekenen.

We hebben de Tetra Test NO₃⁻ herhaald met een samples wormenmest, wat veel meer nitraat bevat. Ook deze keer hebben we 1 deel aarde in 2 delen gedestilleerd water opgelost. De testvloeistof kreeg de donkerste kleur dat hoort bij een nitraat gehalte van 100 mg/L nitraat of meer. Wanneer we dit corrigeren voor het verdunnen van de aarde, betekent dat de wormenmest minimaal 200 mg/L nitraat bevat. Om een beter beeld van de hoeveelheid nitraat in de wormenmest te krijgen, is het beter om de aarde verder te verdunnen, zodat de hoeveelheid nitraat in de vloeistof die we gebruiken om te testen onder de 100 mg/L blijft.

De Tetra Test NH₄⁺ bevat een testbuisje en drie flesjes testvloeistof. Normaal wordt deze test uitgevoerd met aquariumwater, maar in dit geval gebruiken we de gefilterde vloeistof uit een aarde-water mengsel. We voegen eerst 5 milliliter van deze vloeistof toe aan het testbuisje. Daarna voegen we veertien druppels van de eerste testvloeistof toe aan het buisje en schudden het even door elkaar. Vervolgens voegen we ook zeven druppels van de tweede testvloeistof toe en schudden het weer even door. Als laatste voegen we zeven druppels van de derde testvloeistof toe. Hierna moet het buisje twintig minuten blijven staan voordat de kleur ontwikkeld is. Na deze tijd vergelijk je de kleur van de vloeistof in het testbuisje met de kleur van de kleurenkaart. De kleurenkaart loopt van 0 tot 5.0 milligram ammonium per liter.

De eerste test die we met de Tetra Test NH₄⁺ hebben gedaan was gedaan met een grondmonster van onbemeste grond. We hebben één deel aarde verdund met twee delen gedestilleerd water. Volgens de test bevatte deze vloeistof 0,25 milligram ammonium per liter. Na de correctie voor de verdunning, is het te verwachten dat de grond 0,50 milligram ammonium per liter bevat. Doordat dit monster relatief weinig ammonium bevatte, was het achteraf niet nodig geweest om het met twee keer zo veel water te verdunnen. Bij monsters waarvan te verwachten is dat het ammoniumgehalte laag is, kun je beter één deel aarde met één deel water mengen. De uitslag van de kleurenkaart hoeft dan niet gecorrigeerd te worden.

De tweede test die we gedaan hebben was met een monster wormenmest. Ook hier hebben we één deel aarde gemengd met twee delen gedestilleerd water. Volgens de test bevatte deze vloeistof 1,5 milligram ammonium per liter. Na de correctie, bevat de wormenmest waarschijnlijk dus 3 milligram ammonium per liter.

De teststaafjes van AquaForte zijn bedoeld om onder andere het nitraat en nitriet gehalte van zwembad-, vijver- of aquarium water te bepalen. Wij hebben deze teststaafjes gebruikt om het nitraat gehalte van aarde te bepalen. Hiervoor hebben we een aarde-water mengsel gebruikt, waar de teststaafjes in gedoopt werden. Vervolgens koppel je de kleur van het teststaafje met de kleurenkaart op de verpakking.

We hebben de AquaForte test uitgevoerd met wormenmest, die we verdunt hebben met één deel gedestilleerd water, ratio 1:1, tien delen gedestilleerd water, ratio 1:10,  en honderd delen gedestilleerd water, ratio 1:100. De vloeistof waarin één deel aarde gemengd was met één deel water, gaf aan dat er 200 mg/L of meer in zat. Doordat er evenveel aarde en vloeistof gebruikt is, hoeft deze uitslag niet gecorrigeerd te worden. De test met de vloeistof van één deel aarde en tien delen water, gaf aan dat er 80 mg/L nitraat in de vloeistof zat. Na de correctie voor de verdunning, zou de aarde 800 mg/L nitraat bevatten. De vloeistof waarin één deel aarde en één deel water zat, gaf aan dat er 20 mg/L nitraat in de vloeistof zat. Na de correctie voor de verdunning, zou er dan 2.000 mg/L nitraat in de aarde zitten.

Door de AquaForte test op meerdere verdunningen te testen hebben we kunnen zien dat het soms moeilijk is om te bepalen hoeveel nitraat de aarde nu echt bevat. De nitraat testen hebben uiteraard een foutmarge, en daarnaast zit het nitraat nooit gelijkmatig over alle aarde verdeeld. Wanneer het belangrijk is om de nitraatwaarde zo precies mogelijk te weten, is het aan te raden om meerdere testen te doen op verschillende verdunningen, en misschien zelfs met verschillende soorten testen. Door de hoogste en laagste uitslag te negeren en van de rest het gemiddelde te nemen, krijg je een zo goed mogelijke uitslag. In dit geval ligt het nitraat gehalte van de wormenmest tussen de 800 en 2.000 milligram.

Bodemtesten geven vaak alleen aan of er weinig, genoeg of te veel nitraat in de bodem zit. Deze waardes zijn gebaseerd op de “gemiddelde” plant. Hierdoor zijn ze voor de meeste planten eigenaren goed te gebruiken. Alleen wanneer je planten kweekt die een afwijkende stikstof behoefte hebben, dan is het met deze bodemtesten moeilijk te bepalen hoeveel plantenvoeding de plant in de komende tijd nodig heeft. Helaas is het bij de meeste bodemtesten niet te achterhalen hoeveel mg/L of PPM nitraat er werkelijk in de bodem zit wanneer de test bijvoorbeeld aangeeft dat er “voldoende” nitraat in de bodem zit.

Aquarium watertesten en “professionele” nitraat en ammonium testen geven de hoeveelheid nitraat of ammonium in mg/L of PPM aan. Aquarium watertesten vertellen vaak ook nog hoe slecht dit gehalte is voor vissen. Helaas zijn planten geen vissen, dus wanneer de aquarium water test aangeeft dat het nitraat of ammonium gehalte bijvoorbeeld te hoog is, dan betekent dit niet dat het ook te veel is voor een plant. De uitslag van een aquarium watertest of van een “professionele" nitraat of ammonium test moeten dus nog een betekenis krijgen voor planten.

Voor veel populaire plantensoorten zijn er onderzoeken te vinden die voor elk moment van de ontwikkeling van de plant aangeven welke stikstof waarden het beste is. Daarnaast zijn er ook enkele tabellen te vinden die vertellen of er veel, weinig of genoeg stikstof in de bodem zit voor de “gemiddelde” plant. In de meeste gevallen geven deze tabellen aan hoeveel mg/L of PPM nitraat-stikstof, ook wel aangegeven met NO₂⁻-N, er in de grond zou moeten zitten voor een goede groei.

Één van de dingen die deze website zo leuk maakt, is het beantwoorden van vragen van lezers. Doordat het bezoekersaantal in de afgelopen jaren erg is gestegen, is het aantal vragen over planten dat binnenkomt ook erg gestegen. Aangezien we vaak dezelfde vragen krijgen, hebben we besloten om alleen nog maar vragen via de Disqus te beantwoorden. Helemaal onderaan de pagina, onder de lijst met bronnen en de advertenties, vindt je een Disqus formulier waarin je een vraag kunt stellen. We zullen je vraag dan zo snel mogelijk beantwoorden.

• Allison, E., & Jones, C. (2006). Accuracy of Quick Soil Nitrate Tests in Montana. Facts, Fertilizer Voof, (26).
• Flynn, R. (2015). Interpreting soil tests: Unlock the secrets of your soil. NM State University, Cooperative Extension Service, College of Agricultural, Consumer and Environmental Sciences.
• Golicz, K., Hallett, S., & Sakrabani, R. (2020). Novel procedure for testing of soil field test kits involving paper strips. Soil Use and Management.
• Hartz, T. K., Bendixen, W. E., & Wierdsma, L. (2000). The value of presidedress soil nitrate testing as a nitrogen management tool in irrigated vegetable production. HortScience, 35(4), 651-656.
• Hartz, T. K. (1994). A quick test procedure for soil nitrate‐nitrogen. Communications in soil science and plant analysis, 25(5-6), 511-515.
• Heckman, J. R. (2002). In-season soil nitrate testing as a guide to nitrogen management for annual crops. HortTechnology, 12(4), 706-710.
• Houba, V. J. G., Temminghoff, E. J. M., Gaikhorst, G. A., & Van Vark, W. (2000). Soil analysis procedures using 0.01 M calcium chloride as extraction reagent. Communications in soil science and plant analysis, 31(9-10), 1299-1396.
• Jones Jr, J. B. (1985). Soil testing and plant analysis: guides to the fertilization of horticultural crops. Horticultural Reviews, 7, 1-68.
• Lazicki, P., & Geisseler, D. (2016). Soil nitrate testing supports nitrogen management in irrigated annual crops. California Agriculture, 71(2), 90-95.
• Maggini, R., Carmassi, G., Incrocci, L., & Pardossi, A. (2010). Evaluation of quick test kits for the determination of nitrate, ammonium and phosphate in soil and in hydroponic nutrient solutions. Agrochimica, 54(6), 331-341.
• Murphy, L., Cahn, M., & Smith, R. (2014). Accuracy of test strips for assessing nitrate concentration in soil and water. Salinas Valley Agriculture.
• Putting, V. I. (2013). Worms To Work. Greenhouse Grower.
• Schmidhalter, U. (2005). Development of a quick on‐farm test to determine nitrate levels in soil. Journal of Plant Nutrition and Soil Science, 168(4), 432-438.
• Sullivan, D. M., Andrews, N., Heinrich, A., Peachey, R. E., & Brewer, L. J. (2019). Soil nitrate testing for Willamette Valley vegetable production. Oregon State University Extension Service.
• Wills, S. A., Burras, C. L., & Sandor, J. A. (2007). Prediction of soil organic carbon content using field and laboratory measurements of soil color. Soil Science Society of America Journal, 71(2), 380-388.
• Xian-Lu, Y. U. E., Fei, L. I., Yun-Cai, H. U., ZHANG, H. Z., Hong-Jie, J. I., ZHANG, W. L., & Schmidhalter, U. (2012). Evaluating the validity of a nitrate quick test in different Chinese soils. Pedosphere, 22(5), 623-630.